خبرهای صبحگاهی
درحالی‌که کریسمس به‌طورکلی به‌عنوان جشن مسیحیان شناخته می‌شود، اما ریشه‌های آن تا حد زیادی غیرمذهبی و مربوط به دوران پیش از مسیحیت است. البته نباید فراموش کرد که اصل نام کریسمس Crisstes mæsse به معنی عشا ربانی مسیح است و Noël فرانسوی نیز از ریشه لاتین Dies Natalis به معنی روز تولد، گرفته‌شده است.
نکته طنزآمیز ماجرا این است که اگرچه بسیاری از مردم فکر می‌کنند کریسمس روز تولد عیسی مسیح است، اما منشأ جشنواره‌ای که در ۲۵ دسامبر برگزارمی‌شود، نمی‌تواند جشن تولد واقعی عیسی باشد زیرا تاریخ دقیق تولد مسیح مشخص نیست و به نظر می‌رسد روز انتخاب‌شده بیشتر مربوط به جشنواره‌هایی است که انقلاب زمستانی را مشخص کرده و ریشه‌های آن به دوران روم باستان و فرهنگ سلتی بازمی‌گردد.
کریسمس، جشن بت‌پرستان
جشن میانه زمستان یا به بیان علمی، انقلاب زمستانی شاید برای هزاران سال در مناطق مختلف نیمکره شمالی، جشن گرفته می‌شد و در فرهنگ ایرانی نیز این جشن با عنوان شب یلدا شهرت دارد که یلدا خود به معنی زایش است! یکی دیگر از این جشنواره‌های زمستانی روزگار پیش از مسیح که بنیانی برای کریسمس شد، جشن خورشیدی رومی یا ناتالیس اینویستی است که در ۲۵ دسامبر جشن گرفته می‌شود.
» همچنین بخوانید از ارتباط «یلدا» با «کریسمس» تا ماجراهای علمی بابانوئل
همچنین در زمان رومی‌ها، ساترن، خدای بذر و کاشت، با جشنواره‌ای موردتقدیر قرار می‌گرفت که محبوب‌ترین تعطیلات سال رومی بود. این تعطیلات، فرصتی برای دیدار با دوستان، نوشیدن مشروبات الکلی و ارائه هدایایی به عزیزان محسوب می‌شد که تا قرن چهارم میلادی نیز رواج داشت.
در آمریکای شمالی نیز برخی از بومیان و ملل نخستین این سرزمین، جشن میانه زمستان را برگزار می‌کردند که زمان آن با مشاهده ماه و ستاره‌ها تعیین می‌شد.
در بررسی تاریخ درخت کریسمس در کانادا مشخص می شود که کریسمس و سنت‌های آن در کانادا متأثر از فرهنگ‌های آلمانی، فرانسوی و انگلیسی است که در طول تاریخ با فرهنگ و رسوم مردم این سرزمین دوست‌داشتنی عجین شده و شکل و رسمی منحصر به خود پیداکرده است.
» همچنین بخوانید سرگذشت نخستین درخت کریسمس در آمریکای شمالی
امروزه کانادا در تهیه ملزومات جشن کریسمس در آمریکای شمالی نقش مهمی ایفا کرده و می‌توان ادعا کرد تولید درخت کریسمس در کانادا یک تجارت سودآور محسوب می‌شود و ارزش درختان کریسمس تازه بریده‌شده سالانه ۶۵ میلیون دلار و شامل فروش داخلی و خارجی است. سالانه حدود یک‌میلیون و ۸۰۰ هزار درخت کریسمس از کانادا به ایالات‌متحده صادر می‌شود. استان کبک با نزدیک به ۸۶۴ هزار درخت در سال، اصلی‌ترین صادرکننده این درختان به امریکا است.
ریشه‌های کریسمس در کانادا
کریسمس که به شیوه‌های مختلف در کانادای معاصر جشن گرفته می‌شود از یک‌جهت بسیار کانادایی است، یعنی نه‌تنها محصول سنت‌های فرانسه، انگلیس و آمریکا است، بلکه بسیاری از سنت‌های دیگر بومی نیز در آن دخیل شده‌اند. چارچوب زمانی پیدایش کریسمس مدرن در کانادا کاملاً مشخص بوده و می‌دانیم کریسمس در آغاز قرن نوزدهم جشن گرفته می‌شده است. بااین‌حال، با آغاز قرن بیستم، این جشن در تمامی کانادا به بزرگ‌ترین جشن سالانه تبدیل‌شده و شکلی را به دست آورد که امروزه آن را می‌شناسیم.
بررسی منابع تاریخی نشان می‌دهد کریسمس کانادایی در قرن هفدهم، اساساً یک جشنواره مذهبی در روزهای آغازین فرانسه جدید بود. در سال ۱۶۴۵، استعمارگران فرانسوی برای شرکت در مراسم نیمه‌شب کریسمس، در کلیسایی در شهر کبک گرد هم آمده و شروع به خواندن سرود Chantons Noé می‌کردند.
اولین اشاره به جشن کریسمس توسط نخستین مهاجران کانادا به سال ۱۶۴۱ برمی‌گردد. ژان دو بریبوف، مبلغ مذهبی یسوعی که از سال ۱۶۲۶ در خلیج جورجیا زندگی می‌کرد، آهنگ کریسمس، Jesous Ahatonhia یا همان هورون کارول را ساخت. این کشیش خوش‌ذوق، داستان خود را که به‌صورت شعری آهنگین سروده بود، با ویژگی‌های متمایز فرهنگ بومی‌های کانادا سازگار کرد؛ بنابراین در نسخه کانادایی کریسمس، نوزاد مریم مقدس یعنی عیسی، به‌جای کتان با پوست خرگوش پیچیده شد و به‌جای یک آخور در یک لگن پوست شکسته خوابید. شکارچیان جای چوپانان را گرفتند و روسای قبایل به‌جای مردان خردمند ایستادند و به‌جای طلا، کندر، پوست حیوانات به کودک هدیه دادند.
ریشه‌های ویکتوریایی کریسمس مدرن
در کانادا تا سال ۱۸۷۰، کریسمس شکل مذهبی خود را حداقل در بخش‌های انگلیسی‌زبان کانادا و در میان طبقه های متوسط و بالای بخش‌های فرانسوی‌زبان ازدست‌داده و این تعطیلات به جشنواره‌ای خانوادگی و اجتماعی تبدیل‌شده بود. در این روزگار آداب‌ورسومی مانند درخت کریسمس تزئین شده، هدیه دادن و … بخشی از سنت خانواده‌ها بود.
در اواخر قرن نوزدهم، بسیاری از ویژگی‌های آشنای کریسمس مدرن، ازجمله بابانوئل، چوب درختان یول، آوازخوانی و درخت کریسمس رایج بودند. بسیاری، این تغییرها را به ملکه ویکتوریا نسبت می‌دهند و ادعا می‌کنند که ازدواج او با شاهزاده آلبرت آلمانی، برخی از جنبه‌های آشنای کریسمس امروزی را پایه‌ریزی کرد. مهاجران انگلیسی به‌طور طبیعی این فرهنگ را به کانادا آورده و این سنت با سرزمین جدید و شرایط خاص آن منطبق شد تا شاهد شکل‌گیری کریسمس کانادایی باشیم.
در سفره کریسمس کانادایی، سنت بوقلمون کباب شده از بریتانیا وام گرفته و آوازهای لاتین و فرانسوی مورد استقبال بوده و درخت کریسمس از سنت آلمانی قرون‌وسطایی به کانادا آمده است. در این میان اما جالب است بدانیم مراسم Sviata Vechera یا شام مقدس، ریشه‌ای اوکراینی داشته است و بر اساس سنت اصلی جشن‌های شب کریسمس در سرزمین اوکراین برگزار می شود. این وعده غذایی دارای ۱۲ ظرف ویژه، نماد ۱۲ حواری آخرین شام عیسی است که بدون استفاده از محصولات حیوانی درست‌شده‌اند. امروزه حتی بسیاری از خانواده‌های کانادایی به همین مناسبت پیراهن‌های گلدوزی شده اوکراینی خود را به تن می‌کنند.
سنت‌های کریسمس در کبک، مانند سایر مناطق کانادا، ترکیبی از سنت‌های در حال تغییر است که از فرانسه، انگلیس و آمریکا اقتباس‌شده است. در اواخر ماه نوامبر و اوایل دسامبر، بازارهای کریسمس در خیابان‌های سراسر کبک برپا می‌شوند. صنعتگران در این بازارها غرفه‌هایی را برپا می‌کنند که اغلب در اطراف یک درخت کریسمس بزرگ بوده و سورتمه‌سواری با اسب نیز عنصری جادویی در روستاهای کبکی در روزهای کریسمس محسوب می‌شود.
مردم کبک در کریسمس بعد از انجام مراسم آئینی دسته‌جمعی، برای صرف غذای سنتی دورهم جمع می‌شوند. غذاهای سنتی مردم کبک در کریسمس شامل بوقلمون، کرن بری، تورتیر (پای گوشت)، la bûche و … است.
یکی از رسوم قدیمی و در آستانه فراموشی کریسمس در کبک، La fête des Rois (جشن پادشاهان یا روز سه پادشاه) است که به‌طور سنتی در اولین یک‌شنبه سال نو میلادی برگزار می‌شد. در این جشن خانوادگی، یک شی‌ء کوچک مانند یک سکه یا به‌طور سنتی یک لوبیا توسط ریش‌سفید خانواده درجایی مخفی‌شده و هرکسی که آن را پیدا کند به‌عنوان شاهزاده یا شاهزاده خانم، هدیه‌ای کوچک دریافت می‌کند.
دکتر احسان محمدحسینی – باستان‌شناس
