فرمهر امیردوست
خاربافت (Quillwork) یکی از هنرهای بومیان کانادا است. این تزئین رنگارنگ با استفاده از خار خارپشت یا جوجه‌تیغی بر روی اشیائی همچون کیف، توبره دارو، و یا لباس‌ها و نشان‌های افراد بلندرتبه انجام می‌شود. نمونه‌هایی از این هنر سنتی بومیان در موزه‌ها و مراکز فرهنگی در سراسر آمریکای شمالی نگهداری می‌شود. این هنر اکنون از جمله هنرهای کمیاب است و تنها به دست پیران قبیله و یا هنرمندان متخصص و به منظور زنده نگه داشتن سنت‌ها و رسوم فرهنگی بومیان اجرا می‌شود.
خاربافت چیست؟
در خاربافی از خارهای خشک شده خارپشت استفاده می‌شود. این خارهای خشک شده را به صورت دورپیچ، یا بافت یک در میان و یا گره‌ای روی کاغذ پوست درخت توس به کار می‌برند. تزئینات خاربافت روی نمونه‌هایی همچون پوستین، جعبه چوب توس، چپق، و غلاف چاقو، توبره دارو، پارفلاش که نوعی کیف مخصوص بومیان است، تبل، و غیره دیده می‌شود.
در برخی از اقوام بومیان کانادایی هنر خاربافی مقدس شمرده می‌شد. تنها گروه خاصی از زنان در قبیله «بلک فوت» خاربافی می‌کردند، و در حین کار نیز دعا یا نیایش می‌خواندن و جواهرات ویژه می‌آویختند یا بدنشان را با رنگ تزئین می‌کردند. خاربافی در فرهنگ «می‌ک‌ماک» نیز به دست زنان اجرا می‌شد. اعضای این قبیله باور داشتند که خاربافت نوعی نیروی روحانی در خود نهفته دارد.
در ابتدای سده نوزدهم میلادی، استفاده از مهره‌های شیشه به جای خار محبوبیت بیشتری یافت، زیرا پیدا کردن مهره شیشه ساده‌تر بود و همچنین از تنوع رنگی بیشتری برخوردار بود.
ساخت خاربافت
قدم اول برای ساخت خاربافت تهیه کردن خار بوده است که یا به صورت مستقیم از خارپشت تهیه می‌شده و یا از دیگر قبایل بومی که به خارپشت دسترسی داشتند خریداری می‌شده. قدم بعدی تمیز کردن و رنگ زدن خار است که با استفاده از گلبرگ‌های رنگارنگ، ریشه و یا سبزیجات، میوه‌ها و از این قبیل انجام می‌شده. فرآیند تهیه و رنگ‌آمیزی خارها تا چندین روز طول می‌کشد.
قبل از شروع کار بافت، زنان خارهای خشک شده را با به دندان یا ناخن کشیدن نرم و تر می‌کردند. طرح‌ها و الگوهای بافت در بین هر قوم منحصر به فرد است. مثلا در قبیله «می‌ک‌ماک» خاربافت‌ها تقریبا همیشه نقوش هندسی دارند.
برای انجام تزئینات خاربافت روی پوست درخت توس، زنان با استفاده از وسیله‌ای نوک تیز و درفش مانند سوراخ‌هایی در پوسته ایجاد می‌کردند و سپس خارها را جای‌ساز می‌کردند. این روش برای تولید جعبه‌های تزئینی، سرپوش‌های تزئینی، و پادری به کار می‌رفته.
اهمیت فرهنگی
خاربافی یکی از نمونه‌های بارز هنر و سنت‌های بومیان کانادا است و از اهمیت فرهنگی بالایی برخوردار است، زیرا بخشی از سازوکارهای دانش سنتی را تشکیل می‌دهد. پس از کلونی‌سازی اروپاییان در آمریکای شمالی، این دست هنرهای دستی در خطر انقراض قرار گرفتند. خاربافی اکنون یکی از هنرهای کمیاب محسوب می‌شود، اما برخی از پیران قبایل و هنرمندان سعی دارند که برنامه‌های آموزشی درون‌قبلیه‌ای برای احیای هنر خاربافی برگزار کنند. یکی از این هنرمندان بورلی جویلان از قبیله می‌ک‌ماک است که این هنر سنتی را به اعضای قبیله آموزش می‌دهد. دیگر هنرمندان کارگاه‌هایی برای آموزش علاقه‌مندان برگزار می‌کنند و امیدوارند تا سنت‌ها و فرهنگ خود را به این روش زنده نگه دارند.
مرکز صنایع دستی بومیان کانادا
وبسایت هنر و داستان‌های بومیان کانادا
درباره اعتقادات بومیان کانادایی بیشتر بخوانیم: بومیان کانادا، از داستان آفرینش تا دایره معنویت
پوریا ناظمی
