فرمهر امیردوست
در این مقاله، که برگرفته از دایره‌المعارف کانادا است، به بررسی زندگی و فعالیت‌های الیز مک‌گیل پرداخته‌ایم.
خانواده و تحصیلات
الیز مک‌گیل دختر دوم هلن گرگوری مک‌گیل و جیمز هنری مک‌گیل بود. مادر الیز از پیشگامان آموزش و پرورش بود و شخصیت بارزش تاثیری چشمگیر بر زندگی دو دخترش داشت. هلن گرگوری مک‌گیل اولین زن در امپراتوری بریتانیا بود که موفق به دریافت مدرک لیسانس موسیقی شده بود. بعد از مرگ همسر اولش، هلن گرگوری مک‌گیل به روزنامه‌نگاری مشغول شد و همچنین به صورت خود
آموز به تحصیل حقوق پرداخت. در سال ۱۹۱۷ به عنوان اولین قاضی زن در بریتیش کلمبیا انتخاب شد. می‌توان گفت بیشترین تاثیر هلن بر دخترانش، از نخستین سال‌های عمر، ترغیب آن‌ها به باور به فمنیسم و توانمندی زنان بود.
الیز مک‌گیل در سال ۱۹۲۱ وارد دانشکده علوم دانشگاه بریتیش کلمبیا شد و سپس در دانشگاه تورنتو به تحصیل در رشته علوم کاربردی در مهندسی الکتریک پرداخت. او اولین زنی بود که در رشته مهندسی پذیرفته می‌شد و بعضا حضور او در میان همکلاسی‌های مردش سوال برانگیز بود – در آن زمان توانایی زنان در رشته‌های مهندسی قابل باور نبود. در پایان این دوره شغلی به عنوان مهندس مکانیک در شرکت خودروسازی پونتیاک، میشیگان، به دست آورد. همزمان در دانشگاه میشیگان و در رشته هوانوردی تحصیل می‌کرد و در ۱۹۲۹ مدرک فوق‌لیسانس خود را در همین رشته دریافت کرد و اولین زن مهندس هوانورد در جهان شد.
فعالیت در رشته‌ای تماما مردانه
پس از یک دوره بیماری شدید، به عنوان دستیار مهندس هوانوردی در کمپانی هواپیماسازی فیرچایلد (Fairchild Aircraft Ltd) مشغول به کار شد. الیز مک‌گیل در این کمپانی که در لونگوی، کبک، مستقر بود، مسئولیت طراحی و ساخت چندین هواپیمای مختلف را برعهده گرفت و رابطه تناتنگی با کارکنان شورای تحقیقات هوانوردی کانادا در اوتاوا، اونتاریو ایجاد کرد. الیز شجاعت بی‌نظیری در پرواز‌های آزمایشی هواپیماهای طراحی شده به دست خودش نشان داده بود.
در سال ۱۹۳۸، موسسه مهندسی کاناد درخواست الیز را برای عضویت در این سازمان پذیرفت. به این ترتیب، او به اولین زنی تبدیل شد که در اتحادیه حرفه‌ای عضویت داشت.
قهرمان جنگ جهانی دوم
صفحه مروری بر تاریخ وبسایت سی بی سی، اهمیت فعالیت‌های الیز مک‌گیل در زمان جنگ جهانی دوم را اینگونه شرح می‌دهد:
در نخستین سال‌های جنگ جهانی دوم، کمبودی در تعداد هواپیماهای جنگنده حس می‌شد، به همین دلیل نیروهای مسلح کانادا به الیز مک‌گیل روی آورد. مک‌گیل در آن زمان در شهر فورت ویلیام اونتاریو، که اکنون به تاندر بی مشهور است، در کارخانه خودرو و یدک کانادا مشغول به کار بود. این کارخانه در اصل به تولید واگن قطار مشغول بود، اما متحدین می‌خواستند که برای تولید قطعات جنگنده هاوکر هوریکین (Hawker Hurricane) تغییر کاربری دهد. مسئولیت این کار بر عهده الیز مک‌گیل ۳۵ ساله گذاشته شد که به عنوان یکی از بهترین مهندسان هوانوردی، رشته‌ای که در آن زمان تماما مردانه بود، شناخته می‌شد. صدها نقشه طراحی هواپیما از بریتانیا وارد شد و الیز باید ماشیت‌آلات ساخت قطعات این هواپیماها را از پایه طراحی و اجرا می‌کرد. از طرفی، قطعات باید طوری ساخته می‌شد که مانند تکه‌های لوگو در کنار هم قرار بگیرند، و هواپیماها در صورت صدمه دیدن تنها با تعویض قطعات مورد نظر دوباره قابل استفاده شوند. الیز مک‌گیل همچنین وظیفه بازآموزش صدها کارگر بی‌تجربه کارخانه را برای تولید هواپیما بر عهده داشت.
با مدیریت فوق‌العاده الیز مک‌گیل، کن‌کار در عرض یک سال موفق به تولید اولین هواپیمای هاوکر هوریکین در داخل کانادا شد و ظرفیت تولیدش به سرعت به سه تا چهار هواپیما در هفته رسید. این موفقیت دوران جنگ با تغییراتی که الیز مک‌گیل در هواپیماهای هوریکن مخصوص پرواز در هوای سرد ایجاد کرد تکمیل شد. در مجموع ۴۵۰۰ کارگر و کارمند با مدیریت الیز مشغول به کار بودند و تا پایان جنگ ۲۰۰۰ جنگنده هوریکین تولید کردند.
الیز مک‌گیل قهرمان جنگ خوانده شد و محبوبیت فراوانی به دست آورد. در سال ۱۹۴۲ داستان زندگی و موفقیت‌های او در کتاب مصوری به نام «ملکه توفان» (The Queen of the Hurricanes) به چاپ رسید. این نام در واقع اشاره‌ای است به نام جنگنده‌های هوریکین که الیز مک‌گیل طراحی و ساخت آن‌ها را بر عهده داشت و در فارسی به «توفان» ترجمه می‌شود.
فمنیسم و توانمندی زنان
الیز مک‌گیل از پیشگامان فمنیسم و توانمندی زنان در کانادا بود. به عنوان فمنیستی لیبرال، الیز مک‌گیل معتقد بود که باید تغییراتی در قانون و سیاست‌های جاری شکل بگیرد تا زمینه مشارکت و فعالیت زنان در جامعه فراهم شود. برخی از عقاید او در آن زمان واقعا رادیکال و جنجالی به حساب می‌آمدند: از جمله، اعتقاد داشت که زنان بر بدن خود حق مالکیت دارند و جزو مایملک مردان نیستند. پس بنابراین، مسئله سقط جنین یک مسئله خصوصی است و تصمیم‌گیری در این باره تنها بر عهده زن و دکتر او است. باید توجه داشت که سقط جنین در آن زمان غیرقانونی بود و در قانون جرایم کانادا برایش مجازات در نظر گرفته شده بود و تنها در سال ۱۹۸۸ از سقط جنین جرم‌زدایی شد.
تلاش‌های فراوان او در شورای سلطنتی مسائل زنان در کانادا منجر به تنظیم گزارشی شد که ۱۶۷ مورد از پیشنهاداتش در بهینه‌سازی وضعیت زنان در اجتماع به تصویب رسید و به اجرا در آمد.
مک‌گیل هرگز عنوان «زن مهندس» را نپذیرفت. او اعتقاد داشت که «مهندس» است و مهندسی تنها متعلق به مردان نیست که مستلزم اضافه کردن صفت «زن» باشد. پیشرفت و موفقیتی که مک‌گیل در حرفه‌اش به دست آورد به روشی گواه این بود که در این رشته توانا است،و هرگز نپذیرفت که لازم است این مسئله را به کسی اثبات کند. اعتقاد داشت که رشته مهندسی به خودی خود محیطی جنسیتی ندارد و زنان بایستی بیشتر وارد رشته‌های علوم و مهندسی شوند.
اما بد نیست اشاره کنیم که کلیشه «ضعف زنان در رشته مهندسی» تا سال ۱۹۷۰ هنوز شکل نگرفته بود و تنها پس از انتشار مقاله‌ای جنسیت‌زده وارد جامعه شد. در این مقاله آمده بود «زنان ذاتا در موقعیت‌های شغلی زیردست، مثل دستیاری، بهتر عمل می‌کنند و به سمت کارهایی نمی‌روند که همچون مهندسی نیازمند تصمیم‌گیری، خطر و ریسک، مسافرت، کار میدانی یا کارگاهی، یا شامل وطایف و مسئولیت‌های مدیریتی باشد.» الیز مک‌گیل در پاسخ به این مقاله، و تا پایان عمر، تمامی توان خود را به کار گرفت تا انتقاد سرسختانه خود را از تبعیض در محیط‌های حرفه‌ای به گوش همه برساند و به صورت ویژه از حضور زنان در رشته‌های مهندسی حمایت کند.
الیز مک‌گیل سرانجام در چهارم نوامبر ۱۹۸۰ در خانه خواهرش در کمبریج، ماساچوست درگذشت.
برخی از جوایز و افتخارات
مدال گزاوسکی، موسسه مهندسی کانادا (۱۹۴۱)
مدال صدسالگی کانادا (۱۹۶۷)
مدار افتخار کانادا (۱۹۷۱)
عضویت در موسسه مهندسی کانادا (۱۹۷۲)
دکترای افتخاری، دانشگاه تورنتو (۱۹۷۳)
تالار افتخارات دانشکده مهندسی تورنتو (۱۹۸۰)
تالار افتخارات هوایی کانادا (۱۹۸۳)
تالار افتخارات علوم و مهندسی کانادا (۱۹۹۲)
