زینب یوسف‌زاده
شنبه گذشته، یکی از روزهای شگفت انگیز بندر قدیمی مونترال بود چرا که برای اولین بار یک وال کوهان دار در حالی که شنا می کرد در ساحل رودخانه سن لوران در مونترال دیده شد. افرادی که در محل حاضر بودند از این وال بازیگوش فیلم گرفتند و در صفحه های مجازی خود منتشر کردند.
والهای کوهاندار (Humpback Whale) در منطقه اقیانوس آرام شمالی زندگی می‌کنند و جمعیت‌های بزرگ آنها در پاییز از آبهای یخ‌زده آلاسکا به سمت آبهای استوایی هاوایی مهاجرت می‌کنند و دوباره در بهار به سمت شمال بازمی‌گردند. در بین این دو منطقه جغرافیایی در سواحل استان بریتیش کلمبیا مشتاقان نظاره نهنگ‌ها به انتظار می‌نشینند تا آنها را در حال انجام این سفر ۲۵ هزار کیلومتری مشاهده کنند.
اگر چه جمعیت اصلی این گونه نهنگ متعلق به آبهای هاوایی یا آلاسکا است اما در استان کبک و در منطقه تدوسک (Tadoussac) که محل تلاقی رودخانه عظیم سن لوران و رودخانه سگنی است نیز جمعیتی از نهنگ‌های مختلف وجود دارد که در میان آنها، والهای کوهاندار نیز دیده می‌شوند.
طول این پستانداران عظیم دریایی به ۱۲ تا ۱۶ متر می‌رسد و ممکن است بین ۳۴ تا ۴۵ تن وزن داشته باشند. شاخصه اصلی آنها که بیش از همه از ساحل نمود دارد، دم پهن‌شان است که به صورت منحنی از آب بیرون می‌آید و به سطح آب کوبیده می‌شود. این گونه از نهنگ‌ها روی گلوی خود یک پوست شیاردار دارند و شکم‌شان سیاه و سفید است. زیر باله های بزرگ آنها نیز لکه‌های سیاه و سفیدی وجود دارد که حکم اثر انگشت را دارد و می‌تواند برای تشخیص هویت نگهنگ‌ها از طرح ویژه زیر این باله‌‌ها استفاده کرد. یکی از مشخصه‌های بارز نهنگ‌های کوهاندار دو حفره موجود روی سر آنهاست که برای نفس کشیدن از آن استفاده می‌کنند. این حفره‌ها در هنگام بازدم می‌توانند آب را تا ارتفاع سه متر به هوا فواره کنند.
والهای کوهاندار درحدود نه سالگی به بلوغ جنسی می‌رسند. آنها برای فرزندآوری به آبهای گرم استوایی می‌روند و نهنگ‌های ماده معمولا هر یک تا پنج سال یک بار زایمان می‌کنند. والهای ماده رابطه طولانی مدت و نزدیکی با بچه‌هایشان دارند. بچه والها به مدت ۱۱ ماه از مادرشان شیر می‌خورند و به مدت یک سال یا بیشتر را با مادر خود می‌مانند. شاید برایتان جالب باشد که والها چطور زیر آب شیر می‌خورند. فیلم زیر این اتفاق را از دیدگاه یک بچه وال کوهاندار به تصویر کشیده است.
در این فیلم همچنین صدای نهنگ‌ها نیز شنیده می‌شود.
والها وقتی به آواز در می‌آیند، یکی از پر سروصداترین حیوانات هستند. آواز عجیب آنها قصیده‌ای وهم‌آور و زیبا است که ده تا بیست دقیقه به طول می‌انجامد و تا فاصله ۳۰ کیلومتری شنیده می‌شود. با اینکه هر دو نهنگ نر و ماده می‌توانند صدا تولید کنند ولی این نهنگ نر است که ملودی‌های مختلفی می‌خواند. نهنگ نر یک آواز ویژه را در دوره‌های زمانی مشخص تکرار می‌کند و سایر نرهای آن منطقه نیز همان را تکرار می‌کنند تا اینکه به تدریج شکل آواز تغییر می‌کند. اینکه چرا نهنگ‌ها آواز می‌خوانند هنوز کاملا مشخص نشده ولی به نظر می‌رسد آواز نرها، نهنگ‌های ماده را آماده جفتگیری می‌کند.
والهای کوهاندار روش ویژه‌ای برای شکار دارند که به شبکه حباب معروف است. آنها به صورت گروهی در زیر دسته‌ای از ماهی‌ها جمع می‌شوند و شروع به تولید حباب می‌کنند. حباب‌ها ماهی‌ها را به صورت فشرده به سمت سطح آب هل می‌دهد و کار را برای نهنگ‌ها برای بلعیدن یکباره آنها راحت می‌کند. نهنگ‌ها می‌توانند روزانه بیش از هزار و سیصد کیلوگرم غذا بخورند.
با اینکه ابعاد نهنگ‌ها آنها را موجوداتی شکست‌ناپذیر و غول‌آسا نشان می‌دهد اما عوامل متعددی زندگی نهنگ‌ها را تهدید می‌کند. برای مثال گرفتار شدن در وسایل ماهیگیری یا مسموم شدن به خاطر نشت مواد سمی توسط کشتی‌ها می‌تواند زندگی والها یا ماهی‌هایی که غذای آنها هستند را تهدید کند. همچنین تصادف با وسایل نقلیه دریایی و مخصوصا پره ی کشتی‌های بزرگ می تواند منجر به ایجاد ترس، مجروح شدن یا مرگ نهنگ‌ها شود.
آلودگی صوتی ناشی از عبور و مرور کشتی‌های تجاری نیز ممکن است باعث اختلال در جهت‌یابی و ارتباط این موجودات عظیم‌الجثه اما آرام دریاها با یکدیگر شود. مسن‌ترین وال کوهان‌داری که تا به حال مشاهده شده ۴۸ سال سن داشته ولی به نظر می‌رسد آنها می‌توانند بیشتر از این نیز زندگی کنند.
با اینکه هنوز در کشورهایی مانند ژاپن، نروژ و ایسلند شکار و تولید محصولات نهنگ‌ها نظیر روغن نهنگ، انجام می‌شود ولی در حال حاضر تلاش‌های محیط زیستی باعث متوقف شدن و حمایت از این حیوانات در اغلب کشورهای جهان شده است. در حال حاضر والهای کوهاندار اقیانوس آرام شمالی از طریق دو ارگان بین‌المللی حمایت می‌شوند. بر اساس قوانین یکی از این ارگانها که کشور کانادا نیز عضوی از آن است، تجارت والهای کوهاندار یا بخشی از بدن آنها یا محصولات ساخته شده از آنها ممنوع است. با حمایت‌های انجام شده طی سال‌های اخیر، جمعیت والها افزایش یافته و از سال ۲۰۰۳ این حیوان نجیب از طبقه‌بندی «در معرض تهدید» خارج شده ولی همچنان در طبقه‌بندی «توجه ویژه» قرار دارد.
وال کوهاندار بازیگوشی که سر از آبهای رودخانه سن‌لوران در مونترال درآورده است از زیستگاه اصلی خود بسیار دور شده و همین موضوع نگرانی‌ها درباره سلامت او را تشدید کرده است. متخصصان حوزه پستانداران دریایی امیدوارند که این پیام‌آور امید و نشاط، راه خود را به سمت خانه در آبهای تدوسک پیدا کند و دوباره به جمع دوستانش بپیوندد.
اگر مایلید با دیگر همسایه‌های مونترالی خود بیشتر آشنا شوید، سری به بخش «همسایه‌ها» در وب‌سایت مداد بزنید.
نیروانا احسانی
