این روزها اخبار منفی زیادی از سراسر کانادا و نیز دنیا درباره وضعیت وخیم اقتصادی و حالت نزار کسبوکارها و صنایع میشنویم. با وجود اینکه در نگاه اول، شاید همه اینها به خاطر همهگیری کووید-۱۹ باشد، برخی کارشناسان اقتصادی بر این باورند که تغییراتی که در صنایع مختلف روی میدهد، به این دلیل نیست و در واقع، بحران همهگیری سبب تسریع روندی شده که پیش از این نیز جریان داشته است. سیبیسی در مقالهای به قلم دان پتیس به واکاوی این موضوع میپردازد.
بر اساس نظریه تخریب خلاق (creative destruction) که اولین بار در سال ۱۹۴۲ توسط جوزف شومپتر (اقتصاددان اتریشی) و بر اساس ایده اولیه کارل مارکس پیشنهاد شد، پیشرفتهای اقتصادی و فناورانه سبب میشود که برخی از کسبوکارها، صنایع و الگوهای غالب از بین بروند تا جا برای صنایع و الگوهای نوین باز شود.
پیتر هاویت (اقتصاددان کانادایی) که به تازگی موفق به کسب جایزه پیشگامان دانش برای اثبات اصول شومپتر در دنیای واقعی شده، میگوید با وجود اینکه فرآیند تخریب خلاق همیشه روی میدهد، بحرانهای اقتصادی سبب تسریع این فرآیند میشود. آقای هاویت میگوید: «شرکتها، فناوریها یا مهارتهای قدیمی یا هر چیز قدیمی دیگر ممکن است برای مدتها در میدان حضور داشته باشند، تا اینکه اوضاع خراب شود. معمولا طی دورههای رکورد است که حجم زیادی از این نوع تخریب روی میدهد.»
نکته ظریف ماجرا اینجاست که با وجود اینکه فعالان حوزه خردهفروشی، نفت و گاز و نیز املاک بر این باورند که تعطیلیهای گسترده مربوط به کووید-۱۹ عامل شکست آنها بوده است، بحران اقتصادی ممکن است نقش یک عامل محرک را داشته باشد و در واقع، به تسریع روندی که پیش از این به آرامی در جریان بوده بیانجامد.
میدانیم که چند سالی است حوزه خردهفروشی به شدت با چالشی جدی از سوی شرکتهایی نظیر شاپیفای و آمازون و یا حتی برخی فروشگاههای ارائهدهنده تخفیفات گسترده نظیر کاستکو روبرو هستند. اما وضعیت این چند هفته سبب شد که فروشگاههای معروف زنجیرهای پییر وان (Pier 1) که از مدتها بیشتر تحت فشار قرار گرفته بود، عملا از چرخه رقابت خارج شود.
بسیاری از کارشناسان سالهاست بر این باورند که بازار مسکن که تا حد زیادی به تسهیلات بانکی وابسته است، مستعد بروز بحران است. اما این مساله فقط به بازار املاک محدود نمیشود. برخی متفکران اقتصادی میگویند این وضعیت، سطحی گستردهتر از اقتصاد را در برمیگیرد و برای نمونه، جنگ تجاری ایالات متحده با چین و کاسته شدن از سرعت روند جهانیسازی، بخشی از تغییراتی است که جریان آن از مدتها پیش آغاز شده است.
استفان ویلیامسون (استاد اقتصاد دانشگاه وسترن) بر این باور است که تلاش برای کمک به صنایع در حال افول، نظیر صنعت سوختهای فسیلی میتواند برای دولتها خطرناک باشد. آقای ویلیامسون میگوید: «به نظر میرسد که حداقل بخش اکتشاف و استخراج این صنعت نتواند برای مدتی طولانی در آینده، کاربردی باشد. به همین دلیل، کمکهای مالی سنگین به این حوزه، غیرمنطقی به نظر میرسد.»
کرونا و تعیین میزان استقامت کسبوکارها
سختیهای دوران رکورد، آزمونی برای تعیین میزان استقامت کسبوکارها، اعم از کوچک و بزرگ است.
شان دوی (Sean Davey) شغلش را در رویال بانک کانادا به عنوان تحلیلگر بازار سهام از دست داد. او پس از مدتی از مهارت محاسباتی خود برای تاسیس باشگاه ریاضی ریثمتیک (Rithmetic Math Club) استفاده کرد و به این ترتیب، توانست به موفقیت قابلتوجهی دست یابد. آقای دوی با تکیه به تجربیاتش در شغل قبلی، کسبوکاری با جریان نقدینگی مثبت و ریسک پائین را راهاندازی کرد که به آرامی رشد میکرد. پس از آغاز بحران کووید-۱۹، او با انتقال کلاسهای حضوری خود به حالت آنلاین، توانسته بخش قابل توجهی از ۱۰۰ مشتری اصلی خود را همچنان در اختیار داشته باشد. آقای دوی بر این باور است که با وجود بحران کنونی، باز هم امکان رشد کسبوکارش وجود دارد.
وضعیت آقای دوی، دقیقا همان چیزی است که مجله معروف اکونومیست چندی پیش نوشته بود. این مجله در ستون شومپتر (که به افتخار این اقتصاددان اتریشی در این مجله قرار گرفته) نوشت: «تقریبا تردیدی نیست که بحران کووید-۱۹ که سبب شده زندگی بسیاری از افراد بر هم بخورد، در نهایت سبب ایجاد ثورت برای فرصتهای جدید کسبوکار میشود.»
فرصتهایی که کشف میشوند
برخی از منتقدان بر این باورند که به کاربردن اصطلاح «تخریب خلاق» صرفا تلاش برای تمرکز بر جنبههای اندک مثبت در میان انبوه موارد آزاردهنده بحران اقتصادی است. با این وجود، آقای هاویت این نکته که تغییر اقتصادی، فرآیندی دردناک است را رد نمیکند. او میگوید از زمان انقلاب صنعتی تاکنون، زندگی بسیاری از مردم با ورود فناوریهای نو، به شدت آسیب دیده است. با وجود اینکه تخریب خلاق یک سری برنده با خود به همراه دارد، کارگران و سرمایهگذاران بخشهایی که رو به افول میروند (نظیر حوزه خردهفروشی در زمان حال) باید هزینه سنگینی را پرداخت کنند.
با وجود اینکه رکود میتواند زمینه را برای نوآوریهایی در آینده هموارتر سازد، اما در عین حال به نوآوران و سرمایهگذاران نیز آسیب میزند. سرمایهگذاران در دوران رکود، به خاطر ریسک موجود، تمایل کمتری برای سرمایهگذاری خواهند داشت.
اما برخی از شرکتها در این روزها، با استفاده از فناوریهای نوینی نظیر هوش مصنوعی به ارائه راهحلهایی ارزانتر، سریعتر و بهتر برای کسبوکارها پرداختهاند. این بدان معناست که بحران کووید-۱۹ فرصتهای زیادی در خود دارد که میتوان از آن بهره گرفت و از آن گذشته، توجه بیشتر به ابزارهای نوینی که شاید تا پیش از این، فانتزی یا بیش از حد گران به نظر میرسید، به رویکردی غالب در برخی صنایع تبدیل خواهد شد.