زینب یوسف‌زاده
در میان انواع پستاندارانی که در کانادا زندگی می‌کنند فقط یک گونه کیسه‌دار وجود دارد که زیستگاه خود را از آمریکای جنوبی به سمت شمال گسترش داده است. این کیسه‌دار میان جثه که اپوسوم (Opossum) ویریجینیا نام دارد حقه جالبی برای دفاع از خود در مقابل شکارچیانش دارد.
اپوسوم ویریجینیا تنها جانور کیسه‌دار کانادایی متعلق به یکی از سه گونه کیسه‌داران بومی قاره آمریکا است. زیستگاه این جانور در کانادا در بخش‌های جنوبی انتاریو، کبک و بریتیش کلمبیا گسترده است، اگر چه با تغییرات آب و هوایی زیستگاه آن همچنان در حال گسترش به سمت شمال است.
این کیسه‌داران اندازه یک گربه خانگی هستند و پشم خاکستری رنگ خشنی دارند. صورت سفید و کشیده آنها به یک پوزه مخروطی منتهی می‌شود. گوشهایشان گرد و بی‌مو است، چشم‌های برآمده و گرد شده‌ای دارند. دم این جانوران مانند دم موش قیطانی و بی‌موست ولی آنقدر قدرتمند است که قابلیت گرفتن چیزها را دارد و به آنها در بالا رفتن کمک می‌کند. البته فقط اپوسوم‌های جوان آنقدر سبک هستند که بتوانند از دمشان آویزان شوند و تاب بخورند.
اپوسومها نیز مانند نخستی‌ها، کوالاها و پانداها، انگشت‌های شست کارآمدی در دست و پاهایشان دارند که به خاطر نحوه قرارگیری آنها دامنه حرکت وسیعی دارد و در بالا رفتن از چیزهای مختلف به آنها کمک می‌کند. با این حال اپوسومها روی زمین چندان فرز نیستند و آرام حرکت می‌کنند.
در میان پستانداران روی خشکی که در آمریکای شمالی زندگی می‌کنند، اپوسومها با بیش از پنجاه دندان رکوردار هستند. هر گروهی از دندان‌های اپوسومها به شکل ویژه تکامل یافته و آنها را برای خوردن هر غذایی مجهز کرده است. طبق تحقیقات انجام شده، رژیم غذایی اپوسومها و راکون‌ها مشابهت زیادی دارد. هر دو همه‌چیزخوار هستند و طیف وسیعی از مواد غذایی گیاهی و حیوانی را که گیر بیاورند را به عنوان غذا استفاده می‌کنند. آنها همچنین از ضایعات غذاهای انسان در سطل‌های زباله نیز می‌توانند تغذیه کنند.
اپوسوم‌های وریجینیا برای انتخاب محل زندگی وسواسی نیستند. همین که جایی کنار آب با ذخیره خوب غذایی داشته باشند برایشان کفایت می‌کند. آنها می‌توانند در حفره‌های طبیعی در تنه‌های چوبی یا حتی در لانه‌های ترک شده جانوران دیگر در گوشه جنگلی یا مرغزاری زندگی کنند. همچنین قدرت تطابق‌پذیری بالای آنها این قابلیت را به اپوسومها می‌دهد که در حاشیه شهرها و یا در کنار مناطق کشاورزی روزگار بگذرانند.
اپوسوم‌های ماده به صورت فصلی بچه به دنیا می‌آورند و معمولا یک تا دو بار در سال باردار می‌شوند. اما گاهی نیز اگر آب و هوا مطلوب باشد تا سالی سه بار زایمان می‌کنند. زمان فرزندآوری اپوسومها ممکن است در اوایل ژانویه و یا اواخر سپتامبر باشد. به عقیده برخی آنها حیوانات اجتماعی نیستند و تنها در زمان جفتگیری با هم زندگی می‌کنند. البته در بعضی از تحقیقات رفتارهای اجتماعی پیچیده‌تری در میان آنها گزارش شده است.
بچه‌های اپوسوم هم مانند سایر کیسه‌داران، بعد از گذراندن یک دوره کوتاه جنینی ۱۱ تا ۱۳ روزه در حالی به دنیا می‌آیند که هنوز تکامل نیافته‌اند. در این زمان بچه‌ها به کوچکی یک سکه هستند و بی‌مو و نابینا هستند. پاهای جلویی و قدرت بویایی آنها به آنها کمک می‌کند تا خودشان را به نوک سینه‌های مادرشان در داخل کیسه برسانند، تغذیه کنند و بزرگ شوند. در داخل کیسه‌ی ماده‌ها ۱۳ منفذ برای شیردادن وجود دارد که یک طرح نعلی شکل را می‌سازند. اگر تعداد بچه ها بیش از ۱۳ عدد باشد فقط آنهایی ادامه حیات خواهند یافت که محلی برای تغذیه دارند.
بعد از دو ماه خوردن و خوابیدن در کیسه مادر، بچه‌ها می‌توانند برای مدت کوتاهی از داخل کیسه بیرون بیایند. در تمام این مدت نیز به پشت مادر خود می‌چسبند. بعد ازگذشت سه ماه بچه‌ها کاملا مستقل می‌شوند و می‌توانند بدون نیاز به مادر زندگی کنند.
اپوسومها نرخ مرگ و میر بالایی دارند. در محیطهای آزاد معمولا بیش از دو سال زندگی نمی‌کنند و عامل اصلی مرگ و میر آنها شکار و تصادف با اتومبیل است. جغدها، روباه‌ها، عقاب‌ها و گربه‌ها شکارچیان اپسوم‌ها هستند. ولی این کیسه‌داران در مقابل شکارچیانشان مکانیسم دفاعی جالبی دارند که به بازی مرگ معروف است. در صورت احساس خطر، اپوسومها می‌توانند برای حدود شش ساعت خودشان را به مردن بزنند. در این حالت به شکل خمیده بر روی زمین می‌افتند و در حالیکه بوی بدی از خود متصاعد می‌کنند، زبان آویزان‌شان را از دهان کف کرده خود بیرون می‌اندازند و چهره مرگ به خود می‌گیرند. با از بین رفتن خطر از این حالت بیرون می‌آیند، پناه می‌گیرند و یا فرار می‌کنند. این مکانیسم دفاعی به آنها کمک می کند تا از دست حیواناتی که از خوردن حیوانات مرده یا در حال گندیدن اجتناب می‌کنند رها شوند.
بعضی از مردم اپوسومها را حیوانات موذی می‌شناسند. ولی در واقع اپوسومها دائم در حال سفر و تغییر مکان هستند و عملا مانند سایر جانورانی که یک جا رخنه می‌کنند به محصولات صدمه نمی‌رسانند. علاوه بر این، بسیاری از حشراتی که آفت محصولات محسوب می‌شوند مانند بیتل‌ها، عنکبوت‌ها، ملخ‌ها و حلزون‌هاِ غذای اپوسومها هستند. به هر حال برای اینکه آنها را از حیاط‌پشتی خود دور نگاه دارید، روشن نگه داشتن یک چراغ، صدای رادیو، بستن کامل در سطل‌های زباله و جلوگیری از گذاشتن غذای حیوانات در محیط آزاد می‌تواند کافی باشد.
در این ویدیو می‌توانید ببینید که مادر فداکار اپوسومها چطور همه بچه‌هایش را بر پشتش حمل می‌کند:
تحریریه «مداد»
