موضوع ارائه تامین تضمینی نیازهای اولیه خانوادهها که حداقل درآمد تضمینشده خوانده میشود، چند سالی است توسط اقتصاددانان، سیاستمداران و پژوهشگران مورد بحث و بررسی قرار میگیرد. بحران کووید-۱۹ و فشار اقتصادی شدید به خانوادهها سبب شده این موضوع یک بار دیگر مورد توجه قرار گیرد. سیبیسی در گزارشی به بررسی دیدگاههای موجود و نکات مثبت و منفی اجرای چنین طرحی از سوی دولت میپردازد.
کمکهای مالی دولت به شهروندان در دورههای بحران اقتصادی (نظیر وضعیتی که امروز شاهد آن هستیم) میتواند تا حد زیادی از بار مشکلات اقشار آسیبپذیر بکاهد. اما چه میشود اگر این کمکها به شکلی هوشمندانه و به طور دائم در اختیار نیازمندان قرار گیرد تا همه خانوادهها قادر به تامین نیازهای اولیه خود باشند؟
رون هیکل (پژوهشگر علوم سیاسی) میگوید: «کاملا مشخص است که تقریبا همه مردم جامعه دوست دارند که افراد دارای پائینترین میزان درآمد از قدرت خرید کافی برای تهیه غذا و نیز پرداخت اجاره مسکن برخوردار باشند. با توجه به اثرات گسترده کروناویروس، کاملا مشخص است که اگر این افراد در این قشر از جامعه نتوانند از عهده تامین مخارج زندگی خود برآیند، کل اقتصاد به شدت آسیب دیده و به نقطه توقف میرسد»
نگاهی به آمارها نشان میدهد که میلیونها نفر در کانادا، اکنون با چنین وضعیتی روبرو شدهاند. بیش از یک میلیون شغل از اقتصاد کانادا حذف شده است و حدود هفت میلیون نفر نیز برای دریافت بسته کمک اضطراری دولت موسوم به CERB ثبتنام کردهاند.
اولن فورگت (اقتصاددان) هم میگوید: «دنیا پیش از همهگیری، برای بسیاری از افراد، چندان هم امیدبخش نبود. اما اکنون کسانی که تا همین چند ماه پیش از امنیت شغلی بالایی برخوردار بودند، ناگهان متوجه شدند که برای تامین مخارج خود به کمک نیاز دارند. هیچ چیزی همانند همهگیری یک بیماری نمیتوانست به ما نشان دهد که زندگی همه ما انسانها بهم متصل است.»
حداقل درآمد تضمینشده
هر دوی این پژوهشگران و نیز برخی از رهبران کشورهای مختلف بر این باورند که باید به سراغ حداقل درآمد تضمین شده برویم. حداقل درآمد تضمین شده به این معناست که میزان پولی که یک خانواده برای تامین نیازهای اولیهاش نیاز دارد را شناسایی کنیم و اگر درآمد خانواده از این مقدار کمتر بود، دولت کسری آن را به خانواده بدهد.
در دهه ۷۰ میلادی، برنامهای با همین هدف در استان منیتوبا اجرا شد که مدیریت اجرایی آن بر عهده رون هینکل قرار داشت. در این پروژه آزمایشی، حدود ۳۰ درصد از جمعیت شهر داوفین در این استان تحت پوشش حداقل درآمد تضمینشده قرار گرفتند.
شاید اولین چیزی که به ذهنتان برسد این باشد که پس از اجرای آن، دیگر کمتر کسی تمایل به کار کردن داشت، زیرا در هر صورت، دولت قرار بود خرجش را بدهد. اما نتایج چیز دیگری را نشان میداد. آقای هینکل میگوید تاثیر اجرای این پروژه بر «عرضه کار» بسیار جزیی و کمتر از ۱۰ درصد بود.
اما این همه ماجرا نبود. بررسیهای بیشتر نشان داد که اثرات این طرح، موارد دیگری را هم در بر میگرفت. برای نمونه، آمار مربوط به خشونتهای خانگی به طرز چشمگیری کاهش یافت و کیفیت سلامت روان شهروندان هم با افزایش قابل توجهی روبرو شد. همچنین افراد شاغلی که پس از اجرای این طرح دیگر به سر کار خود بازنگشتند نیز به استفاده موثرتر از وقت خود (برای مثال با نگهداری از بچهها و یا ادامه تحصیل) پرداختند.
آقای فورگت میگوید با در نظر گرفتن هزینههای سنگینی که مساله سلامت روان روی دوش دولت میاندازد، به نظر میرسد که حداقل درآمد تضمینشده میتواند اثرات سودمند زیادی برای جامعه به همراه داشته باشد.
آیا کمک دولت باید نقدی باشد؟
آقای هینکل به پیامدهایی که ارائه کمک دولت در قالب پول نقد به همراه دارد اشاره میکند. البته برنامه کنونی کمک هزینه دولت برای کمک به شهروندان (CERB) نیز انتقادات مشابهی را در بر داشته است. برخی کارفرمایان در سراسر کانادا میگویند که عدهای از کارکنانشان ترجیح میدهد که این پول را دریافت کنند تا اینکه بخواهند به کار خود بازگردند.
ریکا هدسل که در دانشگاه استنفورد به صورت تخصصی روی موضوع حداقل درآمد کار میکند بر این باور است که مشکل اصلی، در اقتصاد کانادا در دوره پیشکرونا نهفته است. او میگوید: «نیروهای کار جوان و با تخصص پائین و نیروهای کار پارهوقت به شدت از بحران کووید-۱۹ آسیب دیدند. این افراد حتی پیش از همهگیری نیز از درآمد کافی برخوردار نبودند.» از نظر خانم هدسل، هیچ جای تعجبی ندارد که این عده نخواهند به کار خود بازگردند.
با این وجود، اگر دولت بتواند موازنهای در این میان برقرار کند، این مساله حل شود. طرحهای واریز مستمر مقدار ثابتی پول ممکن است به از دست رفتن انگیزه افراد برای کار کردن بیانجامد و از سوی دیگر، کمک دولت باید به قدری باشد که بتواند هزینههای اولیه خانواده را پوشش دهد. خلاصه اینکه دولت نباید به یک نفر بیشتر از حد نیازش و به فردی دیگر بیشتر از نیازش کمک کند.
به نظر میرسد ایده حداقل درآمد تضمینشده بتواند این مساله را تا حدی حل کند.
گروهی متشکل از ۵۰ سناتور در کانادا از دولت خواستهاند که طرح حداقل درآمد تضمینشده را اجرایی کند. دولت اسپانیا نیز طرح مشابهی را در دست اجرا دارد و حتی پاپ فرانسیس نیز از این طرح حمایت میکند.
بحران کووید-۱۹ ثابت کرد که خانوادههای زیادی میتوانند به خاطر پیامدهای ناشی از آسیب اقتصاد کلان، با مشکلاتی جدی روبرو شوند. به نظر میرسد پیش از اینکه کانادا یک بار دیگر با بحران مشابهی روبرو شود، باید طرحی این چنینی را برای تامین حداقلهای زندگی اقشار آسیبپذیر جامعه اجرا کرد.