تحریریه «مداد»
سی‌بی‌سی در گزارشی تحلیلی به بررسی یکی از موضوعات جنجالی در زمینه محصولات پلاستیکی در بازار کانادا، یعنی محصولات فاقد بی‌پی‌ای می‌پردازد.
بعید است در یکی از فروشگاه‌های عرضه لوازم آشپزخانه در کانادا قدم بزنید و متوجه برچسب «بدون بی‌پی‌ای» (PBA-free) روی بطری‌ها و ظروف مختلف پلاستیکی نشوید.
بسیاری از مشتریان فرض را بر این می‌گذارند که این برچسب به معنای سالم‌تر یا باکیفیت‌تر بودن این محصولات است، زیرا فاقد ماده شیمیایی خطرناک بیسفنول ای (bisphenol A) یا همان بی‌پی‌ای هستند. بی‌پی‌ای نوعی ماده افزودنی شیمایی به پلی‌کربنات یعنی همان پلاستیک شفاف محکمی است که شیشه شیر بچه‌ها از آن ساخته می‌شود.
اما پژوهشگران می‌گویند که مواد شیمایی که اکنون به عنوان جایگزین برای بی‌پی‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند (که معمولا بیسفونل‌های دیگر هستند) نیز ممکن است اثراتی منفی همانند بی‌پی‌ای بر سلامت انسان داشته باشند. به همین دلیل، کارشناسان حوزه سلامت و بهداشت، تردیدهایی را در زمینه سلامت این محصولات مطرح می‌کنند.
از سوی دیگر، بررسی اثرات این محصولات نیز به این راحتی‌ها نیست، چون اطلاعات اندکی درباره مواد جایگزین بی‌پی‌ای در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد.
بیش از ۶۰ سال است که از بی‌پی‌ای در تولید محصولات مختلف استفاده می‌شود. این ماده شیمیایی در روکش قوطی‌های فلزی موادغذایی، حلقه‌های ویژه بازی شیرخواران در سن رشد دندان‌ها، لباس نوزاد و نیز فاکتورهای فروش فروشگاه‌های بزرگ بهره‌گیری می‌شود.
در سال ۲۰۱۰، استفاده از بی‌پی‌ای در محصولات مربوط به نوزادان ممنوع شد که دلیل آن نیز بررسی‌های گسترده صورت گرفته و شناسایی مواد سمی در این ماده بود. به این ترتیب بود که شرکت‌های تولیدی به سمت استفاده از سایر مواد به جای بی‌پی‌ای رفتند. پژوهشگران دریافته بودند که بی‌پی‌ای سبب ایجاد اختلال در فرآیند طبیعی رشد شده و با عملکرد ضعیف عصبی-رفتاری، چاقی و نیز سرطان در ارتباط است. گفتنی است هنوز هم پژوهش‌ها در این زمینه ادامه دارد.
با وجود اینکه این ممنوعیت بیشتر با هدف حفاظت از نوزادان در برابر خطرات این ماده صورت گرفت، طیف گسترده‌ای از محصولات دیگر با برچسب «بدون بی‌پی‌ای» نیز وارد بازار شد که برای نمونه می‌توان به قمقمه و نیز ظروف نگهداری غذا اشاره کرد.
جایگزین‌های بی‌پی‌ای در غذا و خون
اما پژوهشگران از این نگرانند که جایگزین‌های بی‌پی‌ای نظیر بیسفنول اس، بیسفنول اف و نیز بیسفنول بی وارد غذا، گردوغبار خانگی، خون و ادرار شوند.
دلیل انتخاب این مواد این بود که تولیدکنندگان به دنبال ویژگی‌هایی مشابه بی‌پی‌ای برای ایجاد پلاستیک شفاف و محکم بودند. اما شواهد علمی شاید گویای این باشد که این مواد نیز می‌توانند موجب اخلال در رشد باشند.
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۹ در ژورنال توکسیکولوژی منتشر شد با بررسی صدها مطالعه بر روی چند جایگزین بی‌پی‌ای، این گونه نتیجه‌گیری کرد که برخی از آنها اثراتی سمی و یا مرتبط با سلامت دارند که میزان آن برابر با اثرات بی‌پی‌ای یا کمتر از آن است.
به کلامی دیگر، می‌توان این گونه نتیجه‌گیری کرد که همه این مواد شیمیایی، اثرات ناخوشایندی همانند بی‌پی‌ای اما در سطحی پائین‌تر دارند. بررسی‌هیا صورت گرفته روی جایگزین‌های بی‌پی‌ای نشان می‌دهد تقریبا همه آنها دارای اثراتی روی هورمون‌های بدن هستند که این امر بر رشد و توانایی تولیدمثل تاثیر دارد.
تردیدهای موجود
پژوهشگران می‌گویند که مقادیری از سایر انواع بیسفنول که به عنوان جایگزین در محصولات پلاستیکی به کار برده می‌شوند را می‌توان در محیط زیست و نیز بدن انسان‌ها یافت. مشکل اینجاست که شناسایی منشاء دقیق این مواد دشوار است، زیرا شرکت‌های تولیدکننده مقید به درج این مواد روی برچسب مصرف‌کننده نیستند. محصولات پلاستیکی یکی از این مواد است، اما قوطی‌های کنسرو، کاغذهای فاکتور دیجیتالی و نیز لباس‌ها نیز در این میان دخیل هستند.
البته برخی کارشناسان نیز با این مساله مخالفند. استیو هنتگز (مدیر ارشد شورای شیمی آمریکا) از جمله این افراد است. او به نمایندگی از این نهاد می‌گوید: «شواهد و دلایل اندکی وجود دارد که نشان دهد بی‌پی‌ای با سایر بیسفنول‌ها جایگزین شده است.»
در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۹ صورت گرفت آمده است که برخی جایگزین‌های بی‌پی‌ای مورد بررسی قرار نگرفته، زیرا شاید از آنها در تولید محصولات پلاستیکی استفاده نشود. این پژوهشگران اعلام کردند که اطلاعات چندانی درباره سایر جایگزین‌های بی‌پی‌ای که از استفاده از آنها مطمئنیم وجود ندارد. این پژوهشگران بر تحقیقات بیشتر درباره سطح استفاده از این مواد در تولید محصولات مختلف تاکید کردند.
البته اداره سلامت کانادا نیز از این نگرانی‌ها آگاه است. این اداره در ایمیلی اعلام کرد که «به این نتیجه رسیده‌ایم که برخی از انواع بیسفنول‌ها نیازمند بررسی‌های بیشتر است و تحقیقات درباره آنها در جریان است.» این اداره اعلام کرد پایش‌های بعدی این اداره شامل بررسی اثرات جایگزین‌های بی‌پی‌ای بر سلامت کانادایی‌ها نیز خواهد بود.
برچسب‌هایی اغواکننده
آگاهی از اینکه یک محصول پلاستیکی موجود در بازار شامل کدام جایگزین بی‌پی‌ای است کار دشواری به شمار می‌رود، زیرا تولیدکنندگان معمولا اطلاعات مربوط به مواد اولیه خود را بر روی بسته‌بندی درج نمی‌کنند. تنها راه برای آگاهی از این مورد، تماس با شرکت سازنده است. البته گاهی خود شرکت هم ممکن است اطلاعات دقیقی در این باره نداشته باشد.
در این میان، اریکا فیپس (مدیر اجرایی یکی از سازمان‌های حامی ممنوعیت بی‌پی‌ای در سال ۲۰۱۰) نظر دیگری دارد. خانم فیپس می‌گوید: فکر می‌کنم برچسب‌هایی که اعلام می‌کنند محصول بدون بی‌پی‌ای است، بیشتر یک ترفند بازاریابی هستند.» او می‌گوید چون ماده بی‌پی‌ای یک ماده خطرناک اعلام شده، برخی از محصولاتی که هرگز از بی‌پی‌ای استفاده نمی‌کردند هم از این برچسب برای جلب مشتریان استفاده می‌کنند!
