مهرنوش اردلان یکتا
یکی از مسایلی که جوامع امروزی بسیار با آن دست به گریبان هستند و در هر کجای این کره خاکی به نوعی دیده می‌شود استفاده از تنباکوست. بسته به منطقه جغرافیایی، این نوع استفاده می‌تواند سیگار، قلیان یا جویدن تنباکو را دربرگیرد. نکته قابل تامل آن که کمتر کسی است که مضرات این ماده نیکوتین‌دار را نشنیده باشد. به همین دلیل سازمان بهداشت جهانی روز ۳۱ ماه می را به عنوان روز جهانی «نه به تنباکو» به منظور آگاهی رسانی هرچه بیشتر در مورد زیان‌های استفاده از این ماده و به ویژه ارتباط آن با بیماری‌های مزمن ریوی و سرطان ریه انتخاب کرده است. در همین راستا، مطلب این هفته به علایم وابستگی به نیکوتین و عوارض استفاده از آن می‌پردازد.
وابستگی به نیکوتین
وابستگی به نیکوتین که «وابستگی به تنباکو» هم نامیده می‌شود یک نوع اعتیاد به محصولات حاوی تنباکو است که به واسطه نیکوتین موجود در آنها ایجاد می‌شود.
این بدان معناست که فرد با آن که سیگار یا قلیان به او ضرر می‌رساند، ولی نمی‌تواند آن را کنار بگذارد. نیکوتین به دلیل تاثیری که بر روی بدن و نوروترنسمیترهای مغزی می‌گذارد، باعث تغییر خلق و خو و احساس رضایتمندی گذرا می‌شود. این تاثیرات فرد را به سوی مصرف مواد حاوی تنباکو و در نهایت وابستگی به آنها سوق می‌دهد.
نشانه‌‌های وابستگی
- اقدام به ترک کردن سیگار به صورت مکرر و ناموفق
- بروز علایم جسمانی و روحی محرومیت به دنبال قطع سیگار؛ مانند ولع فراوان برای سیگار، بی‌قراری، اضطراب، سختی در تمرکز داشتن، افسردگی، عصبانیت، بی‌خوابی، یبوست یا اسهال
- عدم توانایی در ترک سیگار با وجود بروز عوارض؛ مانند وجود بیماری‌های ریوی یا قلبی-عروقی
- ترک فعالیت‌های تفریحی یا اجتماعی به دلیل سیگار
عوامل خطر
هر فردی که سیگار می‌کشد در خطر وابستگی به آن قرار دارد اما عواملی که تاثیر بیشتری در ایجاد اعتیاد دارند موارد زیر را شامل می‌شوند:
- ژنتیک: قسمتی از این که فرد سیگاری شود و وابستگی پیدا کند ژنتیکی است؛
- تاثیر محیط و خانواده: افرادی که در خانه‌هایی بزرگ می‌شوند که پدر و یا مادر سیگاری باشند یا در دایره دوستانی باشند که سیگار می‌کشند، بیشتر احتمال دارد سیگاری شوند؛
- سن: کسانی که سیگار را از سن بسیار کم شروع می‌کنند به احتمال بیشتری وابستگی شدیدتری به سیگار پیدا می‌کنند؛
- بیماری‌های روحی-روانی همراه مانند افسردگی؛
- سوءمصرف مواد: کسانی که سایر مواد مخدر و یا سوءمصرف الکل دارند، بیشتر سیگاری هستند.
مشکلات ناشی از وابستگی
سیگار شامل بیش از ۶۰ نوع ماده شیمیایی سرطان‌زای شناخته شده و هزاران ماده آسیب‌رسان دیگر است. تقریبا هر عضوی در بدن از سیگار آسیب می‌بیند و سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند و برآورد می‌شود نیمی از سیگاری‌ها از بیماری‌های ناشی از تنباکو فوت خواهند کرد. مشکلات ناشی از مصرف مداوم تنباکو شامل موارد زیر است:
- سرطان ریه و سایر بیماری‌های ریوی مانند آمفیزم و برونشیت مزمن (از هر ده مورد سرطان ریه نه مورد به دلیل سیگار است)؛
- سایر سرطان‌ها: سرطان‌هایی مانند مری، حنجره، گلو و دهان، مثانه، پانکراس با سیگار ارتباط دارند و در کل ۳۰ درصد مرگ ناشی از سرطان‌ها به دلیل سیگار است؛
- مشکلات قلبی- عروقی: سیگار میزان حملات قلبی و سکته‌های مغزی و مرگ ناشی از آنها را افزایش می‌دهد؛
- دیابت: سیگار مقاومت بدن به انسولین را که اولین مرحله دیابت تیپ ۲ است بالا می‌برد؛
- مشکلات چشمی: مشکلاتی مانند آب مروارید و کاهش دید به دلیل انحطاط ماکولای چشمی با سیگار ارتباط مستقیم دارد؛
- نازایی و ناتوانی جنسی: سیگار احتمال نازایی را در زنان و ناتوانی جنسی را در مردان بالا می‌برد؛
- حاملگی و مشکلات نوزاد: نوزادان مادران سیگاری که در دوران بارداری نیز سیگار می‌کشند، احتمال نارس بودن به هنگام تولد، وزن پایین و سندرم مرگ ناگهانی نوزاد بیشتری دارند؛
- مستعد بیماری‌ها: به‌دلیل ضعف سیستم ایمنی به ویژه در دستگاه تنفس، افراد سیگاری مستعد ابتلا به سرماخوردگی و آنفلونزا هستند،
- ضعیف شدن حواس بویایی و چشایی؛
- بیماری‌های لثه و دندان‌ها: التهابات لثه (ژینژیویت) و عفونت لثه (پریودونتیت) بیشتر در این افراد دیده می‌شود؛
- به دلیل تغییرات ساختار پوستی تحت تاثیر مواد شیمیایی، پیری زودرس و چین و چروک پوستی و زرد شدن ناخن‌ها و دندان‌ها بیشتر در این افراد دیده می‌شود؛
- تمام افرادی که با فرد سیگاری زندگی می‌کنند تحت تاثیر دود سیگار قرار دارند به آنها در اصطلاحsecondhand smoker گفته می‌شود و احتمال سرطان در این افراد بالاتر از افراد غیر سیگاری دیگر است.
نکته آخر
نکته آخر این که صرف نظر از این‌که چه مدت به سیگار وابسته بوده‌اید با ترک کردن آن سلامت عمومی‌تان بهبود می‌یابد
و یک سری از تاثیرات مضر آن مانند ریسک بیماری‌های قلبی-عروقی، تنها در سال اول ترک سیگار تا ۵۰ درصد کاهش می‌یابد. موارد گفته شده برای تمامی مواد حاوی تنباکو از جمله قلیان هم صادق است. چنانچه در ترک سیگار ناموفق بوده‌اید می‌توانید با پزشک‌تان در این باره مشورت کنید و از راه‌کارهایی که بدین منظور وجود دارد استفاده کنید.
