تحریریه «مداد»
راز ۵۰۰ ساله برج کج پیزا
مریم ایرانی
اسم «برج کج پیزا» که حتما به گوشتان خورده است. این بنای قدیمی و عجیب، یکی از مشهورترین جاذبههای توریستی دنیاست که در کشور ایتالیا قرار دارد و هرساله گردشگران زیادی را جلب خودش میکند. اما صدها سال است که مهندسان زیادی این سوال را از خودپرسیدهاند که چرا این برج کج ۵۸ متری با وجود اینهمه سال و دیدن بلایای طبیعی و سیل و زلزلههای قدرتمند، بیشتر از بناهای سالم هم سن و سالش عمر کرده و تا امروز در شهر رم استوار سرجایش باقی مانده است؟
ظاهرا بالاخره یک جواب قابل قبول از طرف جمعی از مهندسان زلزلهشناسی دانشگاه بریستول در انگلستان به سرپرستی پرفسور جرج میلوناکس برای این سوال پیدا شده است.
برج پیزا با وجود اینکه در یک زاویه پنج درجهای نشست کرده و ارتفاع آن پنج متر کم شده ولی از حداقل چهار زلزله قوی که از سال ۱۲۸۰در منطقهای که در آن واقع شده جان سالم به در برده و تنها بنایی است که از آن موقع تا به حال سالم مانده است.
با توجه به اینکه بناهای صاف و سرحال و سالم هم در مواقع زلزله آسیب می بینند، سالم ماندن این برج خم شده جزو شگفتیهای مهندسی است که توجه بیشتر افراد دنیا را به خود جلب کرده است. حالا تیم انگلیسی با آزمایشهای طولانی که روی مباحث زلزله شناسی و لرزهنگاری انجام دادند به این نتیجه رسیدند که علت بیشتر به ساختار خاک زیر برج برمیگردد. نکته جالب اینجاست که همان خاکی که با نشست زیر این برج، باعث کج شدنش شده، به دلیل نوع ساختار و تعاملی که با پی این برج ایجاد کرده، در طول این سالها آن را پایدار هم نگه داشته است. بنابراین میتوان به معنای واقعی گفت که هیچ کاری بی حکمت نیست
مصطفی نبوی و عنکبوتی به نام «کیم»
ظاهرا دیگر عنکبوت هم از دست کارهای این دانشمندان در امان نیست و مثل یک بچه خوب مودب، تن به آزمایشات پیچیدهای داده که راز حرکات معروفاش را بر همه آشکار کند! نکته جالب اینجاست که تربیت این عنکبوت بامزه که اسمش «کیم» است بر عهده یک دانشمند ایرانی دانشگاه منچستر به نام «مصطفی نبوی» است! اگر موضوع به اندازه کافی برایتان جذاب شده بهتر است بدانید که این کار به هدف تجزیه تحلیل حرکات عنکبوت و همچنین ترسیم دقیق آناتومی بدن او با استفاده از تصاویر دوربینهای سه بعدی با وضوح بالا انجام شده و قرار است در آینده به عنوان الگوی حرکات پرشی و نمایشی میکرورباتهای مدرن مورد استفاده قرار گیرد. البته در حال حاضر تصور اینکه بتوان چنین میکرورباتی طراحی کرد از لحاظ مهندسی کمی غیر ممکن به نظر میرسد.
دکتر مصطفی نبوی درباره این تحقیق و عنکبوتی که تربیت کرده گفته است که عنکبوتها به شکل خارقالعادهای تا ۶ برابر ارتفاع بدن خود میپرند در حالیکه انسان فقط در بهترین حالت تا ۱/۵ برابر ارتفاع خود،میتواند بپرد. شگفتانگیزترین بخش اینجاست که نیرویی که روی پاهای عنکبوت در این پرش اعمال میشود در حدود 5 برابر وزنش است و این از لحاظ بیومکانیکی بسیار عجیب است. محققان دانشگاه منچستر به سرپرستی دکتر نبوی، «کیم» را مجبور کردند که در ارتفاعها و زاویههای مختلفی بپرد و بعد زاویه پاها و نحوه فرود را بارها و به دقت مورد مطالعه قرار دادند. بعد از جمعآوری نتایج فهمیدند که این عنکبوت برای هر حرکت پرشی، یک استراتژی مشخصی دارد. مثلا در حرکات کوتاهتر و فاصله نزدیکتر از یک مسیر سریع و با انرژی بیشتر و به حداقل رساندن زمان پرش استفاده میکند. در حالیکه در فواصل طولانیتر، او انرژی خود را ذخیره و سعی میکند زمان فرود را طولانی کند.
به نظر میرسد که با استفاده از نتایج این الگوبرداری علمی، به زودی مردعنکبوتی واقعی هم سر و کلهاش در دنیای مدرن ما پیدا شود.
استیویا شیرین کنند ه چاق نکن!
مهرنوش اردلان یکتا
آیا شیرینکنندههای استیویا (Stevia) ضرر دارند؟ آیا مصرف این مواد با اثرات منفی و یا علایم گوارشی همراه است؟ آیا مصرف این شیرینکنندهها به همراه ترک شکر باعث ولع مصرف شکر میشود؟
بیشتر سازمانهای ایمنی و سلامت غذایی، استیویا که گیاهی بومی آمریکای جنوبی است را بیخطر در نظر میگیرند. اما بعضی از پژوهشگران هشدار میدهند که شواهد کافی وجود ندارد تا نشان دهد چگونه محصولاتی نظیر استیویا که شیرینکنندههای غیرمغذی هم نامیده میشوند و کالری ندارند، بدن را تحت تاثیر قرار میدهند.
استیویا میتواند ۲۰۰ تا ۴۰۰ برابر شکر معمولی قدرت شیرینکنندگی داشته باشد. این شیرینکننده امروزه در محصولاتی نظیر نوشابههای رژیمی و یخچای و در غذاهایی که به عنوان کمشکر به بازار عرضه میشوند، مانند بستنی و ماست میوهای یافت میشود.
شیرینکننده استیویا از تصفیه جزء اصلی گیاه که در برگهای آن یافت میشود به نام استویول گلایکوزاید (Steviol Glycoside) به دست میآید. انجمن ایمنی غذای اروپا و سازمان بهداشت جهانی استفاده از این ترکیبات را در مقادیری که به طور معمول به کار برده میشود، بیخطر دانستهاند. این نتیجه بر اساس مطالعاتی است -اغلب با بودجه صنعتی- که بر روی باکتریها و جوندگان انجام شده و نشان داده است که استیویا باعث تخریب DNA یا ایجاد سرطان نمیشود و همین طور چندین مطالعه انسانی که نشان داد استیویا اثری بر فشار خون یا قند خون ندارد.
مرکز علمی CSPI که یک گروه حمایتی مواد غذایی است و اغلب نسبت به جایگزینهای شکر انتقاد دارد، اولین بار در سال ۲۰۰۸ و بعد از به بازار آمدن شیرینکننده استیویا اعلام کرد که لازم بود سازمان غذا و داروی آمریکا آزمایشات بیشتری را بر روی آن انجام میداد. با این وجود، این مرکز در سال ۲۰۱۴ گیاه استیویا را به عنوان یکی از بیخطرترین جایگزینهای شکر گزارش کرد که بخشی از آن به دلیل سابقه استفاده طولانی مدت از این گیاه در کشور ژاپن است.
با این که شیرینکننده استیویا در روده بزرگ توسط باکتریها تجزیه میشوند، اما در مطالعات، علایم گوارشی مانند نفخ شکم و یا اسهال گزارش نشده است. با این حال برخی از محصولات حاوی استیویا شامل الکلهای قندی مانند اریتریتول (Erythritol) هستند که اگر در مقادیر بالا مصرف شود، میتواند سبب مشکلات گوارشی شود.
مارینا چاپاررو، متخصص تغذیه و سخنگوی آکادمی تغذیه و رژیم غذایی گفت: استفاده از استیویا یک استراتژی معقول برای کاهش میزان قند مصرفی است. بدون افزودن شکر اضافه، استیویا به غذا طعم و مزه میدهد بدون اینکه قند خون شما را تحت تأثیر قرار دهد.
این که آیا استفاده از شیرینکنندههای بدون کالری مانند استیویا میتواند کالری مصرف شده را کاهش دهد، هنوز نامعلوم است. تحقیق کوچکی که به تازگی انجام شده است، نشان داد که برای مثال هنگامی که شرکتکنندگان برای صبحانه از نوشیدنیهایی استفاده کردند که به جای شکر با استیویا شیرین شده بود، بیشتر ناهار خوردند و همراه با آن جهش قند خون و انسولین بیشتری در خونشان داشتند.
بعضی از پژوهشگران نسبت به استفاده طولانیمدت از شیرینکنندههای غیر مغذی که میتواند اثرات متابولیک ناخواستهای داشته باشد و ممکن است با آزمایشات و معیارهای سمشناسی استاندارد قابل تشخیص نباشد، اظهار نگرانی کردهاند.
این نکته که شیرینکنندههایی از این دست چگونه ممکن است میکروبهای رودهای ما را تحت تأثیر قرار دهند و یا این که آیا طعم شیرین بدون دریافت کالری میتواند تنظیم جذب انرژی و پاسخ به مصرف شکر را در بدن تغییر دهد، به پژوهشهای بیشتری نیاز دارد.
پروژهی امتیازدهی به شهروندان در چین
پریسا کوکلان
اگر از طرفداران علم و سریالهای تخیلی هستید احتمالاً سریال انگلیسی «آینهی سیاه» (Black mirror) را دیدهاید. در اولین قسمت از فصل سوم این سریال با عنوان «تنزل ناگهانی» (Nosedive)، در سال ۲۰۱۶، دختر جوانی آرزوی خریدن خانهی رویایی خود را در سر میپروراند. او در دنیایی زندگی میکند که مردم برای کسب خواستهها، داشتن تسهیلات و جایگاه اجتماعی نیاز دارند تا از دیگران امتیاز بگیرند و دائم بر اساس رفتارها و برخوردهای اجتماعی به یکدیگر نمره میدهند. دختر جوان تصمیم میگیرد که در مراسم ازدواج دوست قدیمیاش شرکت و برای جمعکردن امتیاز به شهر او سفر کند. بدشانسیها و اشتباهاتش موجب میشود که برخلاف انتظارش این امتیاز کاهش پیدا کند و تا جایی پیش رود که حتی امتیاز لازم برای سفر با هواپیما را هم نداشته باشد.
آینهی سیاه در چین به حقیقت میپیوندد
از اول مه ۲۰۱۸، مردم چین بر اساس رفتارهای اجتماعی خود و امتیازهایی که میگیرند قضاوت میشوند. چینیهایی که امتیاز کم گرفتهاند قادر به خرید بلیت قطار و هواپیما تا سقف یک سال نخواهند بود. مردم چین با خرید کالای چینی، کار خوب و به اشتراک گذاشتن مطالب در ستایش اقتصاد ملی، در شبکههای اجتماعی امتیازهای بیشتری دریافت میکنند. اگر با سیاست کشورشان مخالفت کنند، جستجوهای مشکوک در اینترنت انجام دهند و چراغقرمز عابر پیاده را رد کنند، امتیازشان کاهش خواهد یافت. چین از سال ۲۰۱۴ تابهحال روی این پروژه کار میکند و قصد داشته تا در سال ۲۰۲۰ آن را اجرا کند اما چون شرایط آماده بوده، این کار را سرعت بخشیده است.
نظرات محققان، متخصصان و کاربران در فضای مجازی حاکی از نگرانی آنها از گسترش این سیستم و سرایت آن به کشورهای دیگر است. از طرف دیگر این شیوه میتواند محلی برای انتقامهای شخصی از قضاوتهای مغرضانه و اختلافهای خصوصی باشد. اما به نظر میرسد که این پروژه برای برخی از کشورها همچون چین که از قدرتمندترین دستگاههای نظارت بر مردم برخوردارند، روشی جدی، سریع و آسان، با استفاده از فنآوری، برای کنترل مردم، رفتارها و افکارشان باشد.
