زینب یوسفزاده
دوباره سینهسرخها روی درختان مونترال از این شاخه به آن شاخه میپرند. برف کنار پیادهروها کم رمق شده و سنجابها فعالیت خود را افزایش دادهاند. پرندگان نر برای جلب مادهها جلوهگری خود را شروع کردهاند و آواز میخوانند. آفتاب گرمتر میشود. همه اینها یعنی بهار در راه است.
برای ما ایرانیها اولین روز بهار آنقدر با آداب و رسوم سنتیمان درهم آمیخته که گاهی اتفاق بسیار بزرگتری که در رابطه پر جنب و جوش زمین و خورشید در این زمان رخ میدهد را از یاد میبریم. عید نوروز یک لحظه یا به قول امروزیها یک اسکرین شات از حرکت عظیم و بیتوقف زمین به دور خورشید است که به زبان نجوم اعتدال بهاری (Vernal equinox) خوانده میشود.
خط استوا که کره زمین را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم میکند بر مداری که ناظر زمینی تصور میکند خورشید بر حول آن نسبت به زمین میگردد زاویهای در حدود ۲۳ درجه دارد.
بنابراین در اغلب روزهای سال، خورشید به طور مساوی به نیم کره شمالی و جنوبی نمیتابد. در دو زمان مشخص که خورشید بر روی مدار گردش، در بیشترین زاویهاش با خط استوا قرار دارد، دو انقلاب تابستانی و انقلاب زمستانی رخ میدهد و به پدید آمدن فصلهای تابستان و زمستان منجر میشود که زمانش در نیمکره شمالی و جنوبی عکس هم است.
اما دو نقطه استثنایی در تلاقی این دو دایره فرضی رو کره زمین وجود دارند که در آن لحظات سیاره ما از روی یک تعادل ناپایدار سُر میخورد و طعم شیرین برابری طول مدت روز و شب را میچشد. در این دو مقطع زمانی زاویه مدار گردش فرضی خورشید با خط استوا به صفر میل میکند و بنابراین میزان تابش خورشید بر دو نیم کره مساوی میگردد. یکی از این نقاط، اعتدال پاییزی نام دارد که سه ماه بعد از انقلاب تابستانی رخ میدهد و دیگری که لحظه تحویل سال را میسازد، اعتدال بهاری نامیده میشود که سه ماه بعد از انقلاب زمستانی رخ میدهد. این لحظه کیهانی برای ما ایرانیها مبدا شروع تقویم و اولین روز سال شمسی است.
منبع انرژی و حیات در سیاره زمین خورشید است. برای همین است که از زمان اعتدال بهاری که در نیمکره شمالی بر طول روز افزوده میشود و از طول شب کاسته می گردد، درختان از خواب زمستانی بیدار میشوند، گلها میشکفند و جانوران برای زایش، ساختن آشیانه و پیدا کردن غذا از مخفیگاههای زمستانیشان بیرون میآیند تا دوباره صحنه حیات را رنگارنگ کنند.
اگر برآیند عواملی که حیات موجودات زنده را فراهم میکنند در سیاره دیگری اتفاق افتاده بود شاید ما به عنوان منبع انرژی به چیز دیگری به غیر از خورشید وابسته بودیم مثلا اگر فرض کنیم موجودات زندهای هستند که روی قمر مشتری به نام اروپا که در آن آب یافت شده است، زندگی میکنند، باید برای تامین حرارت، از انرژی نهفته در اصطکاک حاصل از گرانش این قمر توسط مشتری استفاده کنند.
ولی در زمین هر واحد انرژی ما وابسته به گرمای حیات بخش خورشید است. وقتی که سوختهای فسیلی را برای تأمین حرارت میسوزانیم، در واقع داریم انرژی خورشید را که در طی میلیونها سال در بقایای موجودات زنده ذخیره شده، آزاد و استفاده میکنیم. اختلاف دمای حاصل از گرمای خورشید باد و آبهای روان را به حرکت درمیآورد. وقتی غذا در بدنمان گوارش میشود و تبدیل به انرژی حرکتی میگردد، در واقع انرژی خورشید است که توسط کلروفیل گیاهان در غذای ما ذخیره شده و فعالیتهای حیاتی ما را ممکن می سازد.
به زودی و در روز چهارشنبه ۲۰ مارچ در ساعت ۱۷ و ۵۸ دقیقه به وقت مونترال چه در دوردستهای کهکشان چه اینجا روی خاک، زمین نقطه اعتدال بهاری را سپری خواهد کرد. بهار خواهد رسید، فصلی که خورشید برای بخشیدن گرمایش به ساکنان نیمکره شمالی زمین دست و دل بازتر شده است. آرام آرام شکوفههای صورتی بر شاخههای درختان و گلهای وحشی بر پهنه چمن تازه روییده، خواهند نشست و زمین سفر میلیونها ساله خود به دور خورشید را ادامه خواهد داد. ما نیز به سنت دیرباز نیاکانمان که با طبیعت احساس یگانگی میکردند و تقویمشان را با بهارش آغاز می کردند نوشدن زمین را جشن خواهیم گرفت. باشد که قدر حیات شگفتانگیز گونهمان را بر این کره نیلگون، بیشتر بدانیم و از آن بهتر حفاظت کنیم.
فرمهر امیردوست
