سالروز تولد سامانه اتوبوسرانی مونترال از کامیون صندلی‌دار تا اتوبوس‌های کاملا برقی

اولین سیستم اتوبوسرانی مونترال در بیست و دوم نوامبر ۱۹۱۹ کار خود را با دو کامیون که توسط پرسنل شرکت تراموای مونترال (Montreal Tramways Company) به شکل اتوبوس درآمده بودند، آغاز کرد.

شرکت تراموای مونترال در آن روزگار با سامانه تراموای شهری خود، یکه‌تاز حمل‌ونقل عمومی شهر مونترال بود. این شرکت به دلیل ناراحت و کم ظرفیت بودن اتوبوس‌های آن دوره، تمایلی به تغییر سامانه خود از تراموای به اتوبوس نداشت. اما دست روزگار خواب دیگری برای این شرکت دیده بود.

ماجرا از آنجا آغاز شد که شرکت تراموای مونترال برای ادامه فعالیت خود در خیابان سنت‌اتین که امروز بریج (Bridge) نامیده می‌شود، می‌بایست قسمتی از ریل تراموای و شبکه برق‌رسانی آن را تعویض می‌کرد. کاری که هزینه زیادی در پی داشت. از این رو آنها تصمیم گرفتند به سراغ اتوبوس بروند. کارگران بخش تعمیرات شرکت دست‌به کار شدند و برای دو دستگاه کامیون وایت (White) اتاق ساختند، دو نیمکت سراسری در آن کار گذاشتند و اتوبوس دست‌ساز خود را در محل کنونی خیابان «بریج» (Bridge) به راه انداختند تا کارگران سیلوهای گندم، محوطه بارگیری قطارهای باربری و چند کارگاه آن منطقه را جابجا کنند. اولین سرویس این سامانه جدید حمل‌ونقل عمومی مونترال ۲۲ نوامبر ۱۹۱۹ انجام شد. دقیقا ۹۹ سال پیش در چنین روزی!

دو سال بعد ۲ کامیون مشابه با همان تغییرات به اتوبوس تبدیل شدند تا بین خیابان بری (Berri ) و جزیره سن‌هلن (St. Helen’s Island)، محل کنونی پارک ژان دراپو، رفت‌وآمد کنند.

تاسیس سامانه اتوبوسرانی با این امکانات اولیه، صرفا تلاشی برای پاسخ به نیاز حمل‌ونقل عمومی ارزان قیمت و قابل گسترش به گوشه‌گوشه‌ی مونترال در حال توسعه‌ی آن زمان بود.

در آن دوران، حمل‌ونقل عمومی مونترال توسط تراموای صورت می‌گرفت. وسیله‌ای که برای هر مسیر آن باید ریل کشیده می‌شد و انرژی مورد نیاز خود برای حرکت را از برق به دست می‌آورد که گران بود و رساندن آن به تراموای، خود شبکه برق‌رسانی مجزایی لازم داشت.

در مقابل اتوبوس‌ها که از تغییر کاربری کامیون‌ها ساخته می‌شدند، حتی در مسیرهای روستایی هم قابل استفاده بودند و گازوئیل می‌سوزاندند که ارزان و در دسترس بود و می‌شد روزی یکبار باکش را پر کرد و به جابجایی مسافر پرداخت.

شش سال بعد و بعد از موفقیت این خط اتوبوسرانی، شرکت تراموای مونترال سه خط مشابه در لَسَل (LaSalle)، لَشین (Lachine) و  خیابان شربروک راه انداخت. این سه خط جدید مرتب‌‌تر و منظم‌تر بودند و اتوبوس‌های واقعی و مدرنی داشتند. حتی یک نوع اتوبوس لوکس هم در نظر گرفته شده بود تا کارمندان طبقه متوسط از آن استفاده کنند. اتوبوس‌های جدید از یک سازنده آمریکایی خریداری شده بود.

بازگشت دوباره به برق

استفاده از اتوبوس در مونترال افزایش مداومی یافت تا جاییکه در اواسط دهه ۳۰، سامانه اتوبوسرانی مونترال با ۱۵۵ دستگاه اتوبوس خود، سالانه بیست میلیون مسافر را جابجا می‌کرد. در سال ۱۹۳۷ مونترال دوباره به سمت برق رفت و اولین خط اتوبوس برقی کانادا با هفت دستگاه اتوبوسی که از انگلستان خریداری شده بود، در خیابان بوبین (Beaubien ) آغاز به کار کرد. این اتوبوس‌ها از آن نمونه‌هایی بودند که با یک کابل به شبکه برقی در بالای سر خود وصل می‌شدند.

ده سال بعد «شرکت تراموای مونترال» که هنوز مسئول حمل‌ونقل عمومی شهر بود، ۴۰ دستگاه اتوبوس برقی دیگر اما این‌بار از یک تولید‌کننده کانادایی خرید و در همان خیابان بوبین به کار انداخت. تا سال ۱۹۶۶ تعداد اتوبوس‌های برقی مونترال به ۱۰۵ عدد رسیده بود که در چهار خیابان بوبین، آمرست (Amherst)، کریستف‌کلمب (Christophe-Colomb) و نهایتا خیابان بلانژه (Bélanger) به کار مشغول بودند. اما گازوئیل دوباره برنده شد و بساط اتوبوس‌های برقی در سال ۱۹۶۶ یعنی همان سالی است که متروی مونترال افتتاح گردید، برچیده شد.

خداحافظی با تراموای و تغییر چند‌باره اسم

در فاصله این سال‌ها، تراموای هم تسلیم قدرت جابجایی سریع و منعطف اتوبوس‌های گازوئیلی شده بود. کتاب رقابت بین اتوبوس و ترامواهای مونترال (که با برق کار می‌کردند) در سال ۱۹۵۹ و با جایگزین شدن آخرین خط تراموای مونترال با سامانه اتوبوسرانی، برای همیشه بسته شد.

در همان دوران نام شرکت تراموای مونترال (Montreal Tramways Company) به کمیسیون حمل‌ونقل مونترال (Montreal Transportation Commission) تغییر پیدا کرد. تغییر هوشمندانه‌ای که باعث شد تا نام مختصر مجموعه همچنان MTC باقی بماند.

این نام در دهه ۷۰ و زمانی که بحث ملی‌گرایی فرانسوی اوج گرفت، به  Commission de transport de la Communauté urbaine de Montréal  تغییر پیدا کرد که به اختصار (CTCUM) نامیده می‌شد. این تغییر نام، قدمی کوچک برای سامانه حمل‌ونقل عمومی مونترال اما گامی بزرگ برای استان کبک بود که می رفت تا به زندگی کبکی‌ها عطر و طعم فرانسوی بیشتری ببخشد.

سال ۲۰۰۲ نهایتا اسم این مجموعه به شرکت حمل‌ونقل مونترال (Société de transport de Montréal) تغییر پیدا کرد که به اختصار STM نامیده می‌شود.

از نخستین راننده زن تا بازگشت دوباره برق

از آن زمان به بعد سامانه حمل و نقل عمومی مونترال که امروز آن را به اسم STM می‌شناسیم، تغییرات زیادی کرده است. صاحب مترو شده، چندین نوع اتوبوس عوض کرده و حتی راننده‌های آن هم تغییر کرده‌اند. فرانسین مالته، اولین راننده زنی بود که در سال ۱۹۷۷ (دو سال قبل از انقلاب ایران) پشت فرمان یک اتوبوس مونترالی نشست. امروزه STM اصرار فراوانی دارد که راننده‌های اتوبوس از ملیت‌ها و جنسیت‌های مختلف باشند تا نمایی از جامعه چندفرهنگی شهر را به نمایش بگذارند.

امروز و ۹۹ سال پس از راه‌اندازی خط اتوبوسرانی گازوئیل‌سوز به منظور کاهش هزینه‌های ترامواهای برقی، مونترال دوباره به سمت برق بازمی‌گردد. مدتی است که STM نوعی اتوبوس برقی با قابلیت شارژ سریع را آزمایش کرده و حالا بعد از موفقیت در تست‌ها، قصد دارد اتوبوس‌های تمام برقی مبتنی بر باتری را در مونترال توسعه دهد. این اتوبوس‌ها برخلاف اسلاف خود در خیابان بوبین به شبکه برق‌رسانی در بالای سر خود نیاز ندارند. آنها به باتری‌های با قابلیت شارژ سریع مجهزند که در ایستگاه‌‌ها و در زمان انتظار برای پیاده و سوار شدن مسافران به اندازه کافی شارز می‌شوند.

در پایان اجازه دهید نگاهی به مهمترین نقاط عطف تاریخی سامانه اتوبوسرانی مونترال بیندازیم:

• ۲۲ نوامبر سال ۱۹۱۹: اولین خط اتوبوسرانی مونترال با دو اتوبوس دست‌ساز آغاز به کار کرد
• سال ۱۹۲۵: تاسیس سه خط جدید اتوبوسرانی با اتوبوس‌های واقعی
• سال ۱۹۵۹: آخرین خط تراموای مونترال جای خود را به یک خط اتوبوسرانی داد
• سال ۱۹۶۶: با راه‌اندازی مترو، ده‌ها خط اتوبوسرانی شهری در مونترال حذف یا تغییر مسیر داده شدند.
• سال ۱۹۸۸: تاسیس اولین خط اتوبوس شبانه در مونترال
• سال ۱۹۹۶: به‌کارگیری نخستین اتوبوس کم ارتفاع به منظور سهولت در استفاده برای افراد مسن و کم‌توانان حرکتی
• سال ۲۰۰۸: راه‌اندازی سامانه کارت هوشمند OPUS
• سال ۲۰۰۹: تاسیس خط ۷۴۷ بین مرکز شهر و فرودگاه ترودو

اطلاعات بیشتر درباره تاریخچه اتوبوسرانی مونترال