تحریریه «مداد»
همه‌گیری کووید-۱۹ دردسرهای اقتصادی و اجتماعی زیادی را برای کانادا به همراه داشته است. با این وجود، این پدیده موجب شده برخی از کاستی‌های جدی اقتصاد کشور که سیاست‌گزاران معمولا به آن بی‌توجهی می‌کردند، خود را نشان دهد. مشکلات بنیادین مربوط به زنجیره تامین و نیز توسعه محصولات دارای ارزش افزوده بالا از جمله این موارد است. توجه جدی به رفع مشکلات زنجیره تامین و نیز اهمیت‌دهی بیشتر به نوآوری برای ارزش‌آفرینی بیشتر در قالب محصولات و خدمات نوین می‌تواند موتور اقتصادی کشور را شتابی دوچندان بخشد.
در این روزهای کرونایی شاهد کاهش ارزش مواد خام و نیز حجم معاملات آنها در بازارهای جهانی هستیم. این مساله، زنگ خطری را برای صنایع مبتنی بر خام‌فروشی به صدا درآورده است. شرکت‌های کانادایی فعال در زمینه تولید چوب، نفت و مواد کانی دیگر به راحتی نمی‌توانند محصولات خود را به صورت خام در بازارهای جهانی بفروشند.
به همین دلیل، شاید بتوان نتیجه گرفت که وقت آن رسیده که از ظرفیت موجود برای تولید محصولات پیشرفته و پیچیده دارای ارزش افزوده بالا استفاده کنیم. اتکا به تولید و فروش مواد خام نمی‌تواند درآمد چندانی را در دوره همه‌گیری فراهم کند و از سوی دیگر، زنجیره جهانی تامین در چنین روزهایی نیز نمی‌تواند نیازمان به مواد مورد نیاز را تامین کند.
خریدار فناوری، فروشنده مواد خام
شاید انتظار اینکه یک کشور توسعه‌یافته و عضو سازمان جی۸ بخش زیادی از فناوری‌های خود را از کشورهای دیگر وارد کند و در عوض، حجم زیادی از محصولات فرآوری نشده را به صورت خام به کشورهای دیگر بفروشد، کمی عجیب باشد. با این وجود، کانادا مدت‌هاست چنین وضعیتی دارد!
وابستگی کانادا به برخی محصولات نظیر ماسک و سایر تجهیزات محافظتی ویژه سلامت نشان می‌دهد که کشورمان همچنان حتی برای محصولات دارای فناوری پائین، به چین یا کشورهای دیگر وابسته است. این وابستگی در زنجیره تامین تاکنون دردسرهای زیادی به همراه داشته است. خلاصه اینکه راهبرد کلی خام‌فروشی در اقتصاد، مساله‌ای است که باید هر چه زودتر مورد توجه قرار گیرد و تولید محصولات با ارزش افزوده بالا، جایگزین آن شود.
کانادا در مقایسه با سایر کشورهای عضو اتحادیه همکاری و توسعه اقتصادی، از وضعیت خوبی در زمینه تحقیق و توسعه (R&D) برخوردار نیست و هنوز نتوانسته جایگاه خوبی در میان سایر کشورهای رقیب بیابد.
کشورهای عضو این اتحادیه به صورت میانگین ۲/۴ درصد از از تولید ناخالص ملی خود را صرف تحقیق و توسعه می‌کنند. البته این رقم برای برخی از رقبای جدی اقتصادی کانادا حتی به ۳/۵ درصد هم می‌رسد. این در حالی است که برای نمونه در استان بریتیش کلمبیا به عنوان یکی از استان‌های پیشتاز از نظر اقتصادی و علمی، این رقم فقط ۱/۴ درصد است.
دردسرهای تامین مالی نوآوری
دن برزنیتز (مدیر آزمایشگاه سیاست‌های نوآوری دانشگاه تورنتو) بر این باور است که نبود سیاست‌های کافی برای ایجاد شرکت‌های کوچک و متوسط و سپس کمک به آنها برای رشد (به ویژه در مراحل اولیه) از مهم‌ترین چالش‌های توسعه نوآوری در کشور است. او می‌گوید دریافت تسهیلات مالی برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط برای عرضه محصولات یا فناوری نوین در کانادا بسیار دشوار و تقریبا ناممکن است. از سوی دیگر، فروش محصولات نوآورانه در کانادا نیز به خاطر محدودیت‌های مالی از یک سو و مقررات متفاوت در استان‌های مختلف سبب شده بسیاری از شرکت‌های کانادایی، از خیر فروش نوآوری خود در کانادا بگذرند و در عوض، آن را یک جا به ایالات متحده بفروشند.
آقای برزنیتز پیشنهاد می‌کند که دولت به جای دادن تسهیلات گسترده به شتاب‌دهنده‌ها و مراکز رشد فناوری که طیف گسترد‌ه‌ای از فعالیت‌ها را پوشش می‌دهند، به صورت مستقیم به ارائه تسهیلات و کمک مالی به کارآفرینان و شرکت‌ها بپردازد.
نیروهای متخصص و مزیت‌های خاص منطقه‌ای
یکی از نقاط قوت کانادا، نیروی کار متخصص در آن است. وضعیت کنونی کانادا از این نظر، به مراتب بهتر از سال‌های پیش است. شرکت‌های چندملیتی متعددی نظیر فیسبوک و گوگل از این فرصت در کانادا بهره می‌برند. با این وجود، هنوز بسترهای لازم برای بهره‌گیری شرکت‌های کوچک و متوسط کانادایی از این نیروی انسانی متخصص به خوبی فراهم نشده است.
مناطق روستایی در کانادا، وضعیتی به مراتب بدتر دارند. بسیاری از این مناطق حتی به اینترنت پرسرعت هم دسترسی ندارند که همین امر سبب می‌شود پتانسیل موجود در این مناطق نیز نتواند به خوبی مورد استفاده قرار گیرد.
بسیاری از منابع خام استخراج‌شده در کانادا در مناطق روستایی یا اطراف آن صورت می‌گیرد. اما این مناطق هنوز نتوانسته‌اند از توسعه لازم برخوردار شده و به خدمات مختلف مشابه آنچه در مناطق روستایی برخی کشورهای توسعه‌یافته دیگر در دسترس است دست یابند.
هر یک از این مناطق دارای یک سری مزیت‌ها هستند که می‌توان از همین مزیت‌ها برای خلق ثروت استفاده کرد. برای نمونه، مناطق شمالی سوئد به خاطر دمای پائین و دسترسی به منابع برق‌آبی، میزبان سرورهای شرکت فیسبوک در اروپا شده‌اند. برخی مناطق زیادی در کبک یا بریتیش کلمبیا نیز از این مزیت بهره‌مندند، اما هنوز نتوانسته‌اند از آن به خوبی استفاده کنند!
همه‌گیری کووید-۱۹ نشان داد که نه تنها خام‌فروشی و اتکای بیش از حد به زنجیره تامین جهانی می‌تواند اقتصاد کشور را با چالشی جدی روبرو کند، بلکه وقت آن رسیده که با اهمیت دادن به نوآوری و نیز تکیه بر مزیت‌های رقابتی منطقه‌ای، اقتصاد کشور را به سمت خلق ثروت مبتنی بر نوآوری پیش ببریم. البته این کار اصلا ساده نیست!
