سپهر صادقی
حتی اگر جزو دنبال‌کنندگان اخبار فناوری هم نباشید، احتمالا ساعت‌های هوشمند و دستبندهای دیجیتالی را دیده‌اید که از قابلیت‌های مختلفی در زمینه پایش معیارهای مختلف سلامت و از جمله پایش کیفیت خواب برخوردارند. اگر سری به فروشگاه‌های آنلاین بزنید، انواع و اقسام این گجت‌های هوشمند که نوید ارزیابی کیفیت و کمیت خواب و در نتیجه، بهبود آن را می‌دهند به چشم‌تان می‌خورد.
خوابی که از چشم‌مان رفته است!
زندگی مدرن، با تمام راحتی‌ها و جذابیت‌هایی که دارد، تغییراتی در سبک زندگی طبیعی انسان به وجود آورده است. بسیاری از ما، برخلاف اجدادمان، تا پاسی از شب بیداریم و در معرض نورهای مصنوعی (مثل تلویزیون و در این روزها، گوشی و تبلت) قرار داریم. قرارگیری در معرض این نورها می‌تواند سبب بروز اختلال در عملکرد ساعت زیستی بدن شود و در نتیجه بر کیفیت و کمیت خواب‌مان تاثیر منفی بگذارد.
استرس و تنش‌های مربوط به زندگی نیز از دیگر عواملی است که روی خواب ما تاثیر دارد. این مساله برای مهاجرانی که هنوز در کشور مقصد به خوبی جا نیافتاده‌اند، می‌تواند حتی بیشتر از سایر شهروندان باشد.
اما خواب نامناسب، تاثیری منفی بر عملکرد و حتی خلق‌مان دارد و در نتیجه می‌تواند کاهش کیفیت زندگی را به همراه داشته باشد. اینجاست که بسیاری از افراد به فکر استفاده از ابزارهای نوین برای بهبود این وضعیت می‌افتند.
اما آیا این ابزارها واقعا سودمند هستند؟
برایان چن در مقاله‌ای در نیویورک تایمز به بیان تجربه شخصی استفاده خود از این تجهیزات و نیز بررسی یافته‌های علمی صورت گرفته در این زمینه می‌پردازد. آنچه می‌خوانید خلاصه‌ای از این مقاله است.
حقایقی تلخ درباره اپلیکیشن‌ها و تجهیزات پایش خواب
به مدت دو هفته از یک گجت هوشمند برای پایش خوابم استفاده کردم. این گجت یک ساعت هوشمند اپل (Apple Watch) بود که طرفداران زیادی در سراسر دنیا و به ویژه ایالات متحده دارد. این ساعت به تنهایی هیچ قابلیتی برای پایش خواب ندارد و فقط با نصب یک اپلیکیشن جانبی می‌توان به این کار پرداخت. برای همین، اپلیکیشن اتوسلیپ (AutoSleep) را روی آن نصب کردم. این اپلیکیشن یک سری داده‌ها را از حسگرهای موجود در این ساعت دریافت و سپس با استفاده از الگوریتمی خاص، به ارزیابی کیفیت و کمیت خواب می‌پردازد.
اما اطلاعاتی که پس از بیدار شدن از این اپلیکیشن دریافت کردم، همچون آبی بود که روی آتش اشتیاقم برای استفاده از آن ریخته شد!
گزارش اتوسلیپ صرفا یک سری عدد و رقم داشت که خودم هم کم‌وبیش از آن آگاه بودم! این که دیشب ۵ ساعت و نیم خوابیدم، برایم چیز جدیدی نبود. می‌خواستم از کیفیت خوابم آگاه شوم که این اپلیکیشن هیچ حرفی برای گفتن نداشت. از آن بدتر اینکه هیچ راه‌حلی هم برای مشکل خوابم ارائه نمی‌کرد.
با اندکی بررسی به این نتیجه رسیدم که در این میان تنها نیستم. یک تحقیق صورت گرفته توسط پژوهشگران دانشگاه پزشکی راش و دانشکده پزشکی فاینبرگ دانشگاه نورث‌وست نشان می‌دهد که گجت‌ها و اپلیکیشن‌های پایش خواب، یک سری داده به کاربران می‌دهند که نه تنها از دقت کافی برخوردار نیستند، بلکه به ایجاد نوعی وسواس در آنها می‌انجامد. کاربر هر روز به این آمار نگاه می‌کند و ذهنش درگیر خواب ناکافی‌اش می‌شود. این افکار شب‌هنگام دوباره به سراغش آمده و به وخیم‌تر شدن وضعیت او می‌انجامد.
پس با این داده‌ها چه کار کنیم؟ دکتر رافائل والات (Raphael Vallat) محقق خوب در دانشگاه کالیفرنیا توصیه می‌کند که نباید هر روز به بررسی آمارها و نمودارهای چنین اپلیکیشن‌هایی پرداخت.
او می‌گوید بررسی هر روزه این اطلاعات سبب می‌شود دیدگاه‌مان نسبت به خواب تغییر یابد. برای مثال شاید صبح با سرحالی بیدار شویم، اما با نگاهی به آمار خواب دیشب ببینیم که خواب کافی نداشتیم و همین امر تاثیری منفی بر عملکرد آن روزمان داشته باشد. در واقع با وجود اینکه سر حال هستیم، به خودمان به صورت غیرمستقیم تلقین می‌کنیم که به خاطر کمبود خواب، خسته و کم‌رمق هستیم!
ناتوان از ارزیابی مراحل اصلی خواب
اما دردسرها فقط به کمیت ارزیابی شده خواب مربوط نمی‌شود. کیفیت خواب نیز از اهمیت بالایی برخوردار است که بیشتر گجت‌ها و اپلیکیشن‌های موجود در این زمینه نیز دردسرساز هستند. اما چرا؟
خواب به صورت معمول دارای ۳ مرحله اصلی یعنی «خواب سبک»، «خواب سنگین» و «خواب رِم» (REM sleep) است. خواب رِم همان مرحله‌ای است که دچار حرکات سریع چشم (Rapid Eye Movement=REM) می‌شویم و در واقع، رویا می‌بینیم.
خواب انسان دارای چندین سیکل است که هر سیکل نیز معمولا یک ساعت و نیم طول می‌کشد. در هر سیکل، این سه نوع خواب را به ترتیب تجربه می‌کنیم. در ابتدای خواب، خواب عمیق بیشتر است و در اواخر نیز خواب رِم بیشتری داریم. به همین دلیل، در نزدیکی‌های صبح بیشتر رویا می‌بینیم.
در کلینیک‌های خواب، یک سری حسگر به سر و صورت فرد متصل می‌شود تا هر کدام از این مراحل به درستی شناسایی شوند. اما ساعت‌های هوشمند و دستبندهای سلامت چه کار می‌کنند؟
این دستگاه‌ها فقط بر اساس ضربان قلب و حرکت بدن، مرحله خواب را حدس می‌زنند! به همین دلیل، هیچ جای تعجبی ندارد که نمی‌توان به خروجی این گجت‌ها درباره کیفیت خواب اتکا کرد.
فقط یک سری نمودار و عدد
اما سومین مشکلی که گجت‌های پایش خواب دارند، این است که معمولا به یک سری نمودار به همراه عدد و رقم محدود می‌شوند و توصیه‌های کاربردی چندانی ارائه نمی‌دهند.
این عدم ارائه تفسیر درست ممکن است به فشار روانی بیشتر برای کاربر بیانجامد، زیرا استفاده از فناوری نوینی که به نظر راهگشا می‌آید هم نتوانسته مشکلش را حل کند.
چه کار باید کرد؟
تردیدی نیست که فناوری همچنان با شتاب به پیش می‌رود و همیشه شاهد بهبود آن هستیم. به همین دلیل، می‌توان امیدوار بود که در آینده شاهد عرضه محصولاتی بهتر در این زمینه باشیم. ساعت‌های هوشمند و دستبندهای سلامت می‌توانند کمک خوبی در زمینه ورزش (محاسبه تعداد گام‌ها، کالری سوزانده شده و …) و نیز پایش سلامت (ارزیابی ضربان قلب، قند خون، سطح آب بدن و …) باشند. با این وجود، در میزان کارایی آنها در زمینه پایش خواب، تردیدهایی وجود دارد.
اگر همچنان به استفاده از این دستگاه‌ها علاقمندید، حداقل کاری که می‌توانید انجام دهید این است که بررسی داده‌های این گجت‌ها را در بازه‌هایی طولانی‌تر (مثلا هفتگی) انجام دهید تا از اثرات احتمالی وسواس فکری برای داشتن خوابی کامل در امان باشید.
