سپهر صادقی
روز ملی کبک (Fête nationale du Québec) که در گذشته روز سن ژان بتیست (Saint-Jean-Baptiste Day) نیز نامیده می‌شد، از سال ۱۹۲۵ در فهرست تعطیلات رسمی استان کبک جای گرفت. از نخستین روزهای شکل‌گیری «فرانسه‌ی نو»، روز سن ژان بتیست در آمریکای شمالی همواره مورد توجه بوده و جشن‌هایی در این روز برگزار شده است. این مناسبت که در اصل یک رویداد مذهبی است، از سال ۱۸۳۴ و به خاطر کمک‌های لوجر دوورنه رنگ و بویی ملی به خود گرفت. اولین رژه روز سن ژان بتیست در شهر مونترال در سال ۱۸۴۳ به انجام رسید. از آن سال به بعد، حرکت ملی کبکی‌ها (Mouvement national des Québécoises که به طور اختصاری MNQ خوانده می‌شود)، وظیفه هماهنگی برگزاری برنامه‌های مختلف در این روز را بر عهده دارد. البته جشن روز سن ژان بتیست فقط به استان کبک محدود نمی‌شود. بسیاری از دیگر اجتماعات فرانسه‌زبان در سراسر کانادا نیز این روز را گرامی می‌دارند.
منشاء روز سن ژان بتیست
روز سن ژان بتیست در اصل برای جشن گرفتن انقلاب تابستانی (طولانی‌ترین روز سال) شکل گرفت. در چنین جشنی که ریشه‌ای باستانی دارد، مردم در طولانی‌ترین روز سال، آتش روشن می‌کردند. در فرانسه، کلیسای کاتولیک تغییراتی در این جشن داد و آن را با نام ژان بتیست درهم آمیخت.
ژان بتیست در فرهنگ اسلامی با نام «یحیی فرزند زکریا» و در فرهنگ یهود با نام «یحنان» شناخته می‌شود. همچنین، مسیحیان و مسلمانان او را از جمله پیامبران الهی می‌دانند.
سنت روشن کردن آتش سن ژان برای جشن گرفتن آغاز تابستان، در سال ۱۶۴۶ وارد فرانسه جدید شد. در سال ۱۶۹۴، اسقف سن والیه آن را تعطیل عمومی اعلام کرد. گرامیداشت این روز پس از تسلط بریتانیا بر کبک نیز همچنان ادامه یافت. اما از سال ۱۸۳۴، رنگ و بویی سیاسی به آن افزوده شد و این شکل جدید تا امروز همچنان پابرجاست.
در ۸ مارس ۱۸۳۴، لوجر دوورنه به عنوان دبیر روزنامه لامینور (La Minerve ) که یکی از مهم‌ترین نشریات در کانادای سفلی بود و تربیون ملی‌گرایان به شمار می‌رفت، با همکاری ژرژ اتین کارتیه که در آن زمان دانشجوی حقوق بود و نیز لویی ویکتور سیکوت، سازمانی با نام «به خودتان کمک کنید تا کائنات هم به شما کمک کنند» (Aide-toi et le ciel t’aidera) را بنیان گذاشت. نام این سازمان برگرفته از نام یک اجتماع سرّی در جریان انقلاب فرانسه در سال ۱۸۲۷ بود. این سازمان هدف این سازمان، ایجاد یک روز ملی برای کانادایی‌های فرانسه‌تبار و سازمان‌دهی جشن‌هایی در آن روز بود. این جشن در واقع قرار بود مشابه جشن سنت پاتریک ایرلندی‌ها در مونترال باشد که از سال ۱۸۲۴، با رژه ایرلندی‌‌تباران کانادایی برگزار می‌شد.
در ۲۴ ژوئن ۱۸۳۴، دوورنه جمعی از مونترالی‌های بانفوذ را به یک ضیافت ویژه جشن سن ژان بتیست دعوت کرد. این دعوت اقدامی فراحزبی بود و در آن ۶۰ نفر از طرفداران فرانسه و طرفداران انگلیس حضور داشتند. پس از برگزاری این جشن، چندین روزنامه نگار در گزارش‌هایی، از مردم دعوت کردند که در جشن سن ژان بتیست در سال آینده شرکت کنند.
اما شورش‌های بین سال‌های ۱۸۳۷ و ۱۸۳۸ سبب شد دوورنه و چندین میهن‌پرست دیگر تبعید شوند. دوورنه پس از بازگشت دوباره به کانادا در سال ۱۸۴۲، دوباره به احیای جشن‌های سن ژان بتیست افتاد و بر این نکته تاکید داشت که فرانسه‌تباران کانادا باید بیش از پیش متحد باشند. در روز ۹ ژوئن ۱۸۴۳، اتحادیه سن ژان بتیست مونترال (Association Saint-Jean-Baptiste de Montréal) تاسیس شد. در ۲۴ ژوئن نیز اولین رژه روز سن ژان بتیست در خیابان‌های مونترال اجرا شد.
یک جشن با ریشه‌های مذهبی و هویتی
در ابتدا، جشن‌های سن ژان بتیس دربردارنده یک ضیافت، جمع شدن در کنار هم، توزیع نان نذری و نیز رژه در خیابان‌ها بود. ابتدا فقط اعضای اجتماعات ژان سن بتیس در خیابان‌ها راه می‌رفتند و به تدریج سایر سازمان‌های فرهنگی، اصناف و دانش‌آموزان نیز در این رژه حضور یافتند. همچنین فروشگاه‌ها و خانه‌ها نیز نمادهایی از انجمن‌های سن ژان بتیس (که دربردارنده برگ چنار و نیز سگ‌آبی بود) را آویزان می‌کردند. همچنین دو ترانه «ای کانادا!کشور من! دوستت دارم!» (Ô Canada! mon pays! mes amours!) و نیز ترانه معروف «زنده باد کانادایی» (Vive la Canadienne) که سال‌ها به عنوان سرود ملی کانادا به کار می‌رفت هم در این رژه خوانده می‌شد. جالب است بدانید سرود «ای کانادا!» که در سال ۱۹۸۰ به عنوان سرود ملی کانادا انتخاب شد، اولین بار در جریان جشن‌های سن ژان بتیست در کبک سیتی در سال ۱۸۸۰ خوانده شد.
به خاطر نفوذ کلیسای کاتولیک رُم در جامعه فرانسوی‌تباران کانادا، این جشن از همان ابتدا با رنگ‌وبویی مذهبی و تاکید زیاد بر سن ژان بتیست برگزار شد. مردم سن ژان بتیست را به صورت کودکی با موهای فرفری به تصویر کشیدند و این تصویر هنوزهم در این جشن مورد استفاده قرار می‌گیرد. بعدها در سال ۱۹۰۸، سن ژان بتیست به عنوان قدیس ملی فرانسه‌تباران کانادا انتخاب شد.
(Fonds Belle-Lavoie, Musee du Bas Saint-Laurent (Quebec)/ Library and Archives Canada)
در سال ۱۹۴۷، انجمن‌های سن ژان بتیست، اتحادیه‌ای را شکل دادند و به پذیرش نماد گل زنبق به عنوان پرچم استان کبک کمک کردند. در ژانویه ۱۹۴۸ نیز این نماد به عنوان پرچم رسمی کبک به رسمیت شناخته شد. سال‌های دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ که برای کبک پرتنش بود، روز سن ژان بتیست بیشتر از آنکه رنگ‌وبوی مذهبی داشته باشد، سیاسی شد و بر فرهنگ، هنر و اتحاد تاکید داشت. در ژوئن ۱۹۷۲ نیز نام «اتحادیه انجمن‌های سن ژان بتیست کبک» به «حرکت ملی کبکی‌ها» تغییر یافت. اکنون این روز به عنوان مناسبتی در راستای وحدت ملی شناخته می‌شود.
در ۲۴ ژوئن ۱۹۷۷ نیز دولت رنه لوک (René Lévesque) روز سن ژان بتیست را «روز ملی کبک» تغییر نام داد. در سال‌های دهه ۱۹۹۰ و در دوره اولین و دومین همه‌پرسی استقلال کبک، این جشن به شدت سیاسی بود.
به تدریج سایر قومیت‌ها و سلیقه‌ها نیز در این جشن شرکت کردند و به عرضه فرهنگ و هنر خود پرداختند.
اکنون بیش از ۷۵۰ جشن در سراسر استان کبک در روزهای ۲۳ و ۲۴ ژوئن برگزار می‌شود. نزدیک ۲۰ هزار داوطلب در برگزاری این جشن‌ها حضور دارند و بیش از ۱۰۵۰ رویداد و ۳۶۰ برنامه افروختن آتش در فضای باز نیز برگزار می‌شود.
جشن سن ژان بتیست در خارج از کبک
با وجود اینکه شکل‌گیری این جشن در استان کبک بوده است، طرفداران فرانسه در خارج از این استان نیز آن را گرامی می‌دارند. در انتاریوی شرقی، انتاریوی شمالی و نیز بریتیش کلمبیا جشن‌هایی در این روز برگزار می‌شود. حتی خارج از کانادا نیز در شهرهای پاریس، نیویورک، لندن، بروکسل، مکزیکوسیتی و توکیو هم برخی افراد این روز را گرامی می‌دارند.
